16 Οκτωβρίου 2016

Κωνσταντίνος Τζαμιώτης "Η εμπειρία των προσφύγων είναι μια αθέλητη μετακίνηση από την επικράτεια του πολιτισμού σε αυτήν της επιβίωσης"

            Κωνσταντίνος Τζαμιώτης


"Η εμπειρία των προσφύγων είναι μια αθέλητη μετακίνηση από την επικράτεια του πολιτισμού σε αυτήν της επιβίωσης"


Το βιβλίο "Το Πέρασμα",ένα μυθιστόρημα βασισμένο στην σκληρή πραγματικότητα των προσφύγων που εισρέουν στην Ελλάδα είναι η αφορμή της σημερινής μας συζήτησης με τον συγγραφέα του Κωνσταντίνο Τζαμιώτη.
Ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης θα βρίσκεται για την παρουσίαση του βιβλίου του  στο Βόλο την 
Τρίτη, 18 Οκτωβρίου 2016, στις 8:30 μ.μ.,
στο στέκι πολιτισμού Μετα-Μορφώσεις (Μεταμορφώσεως 18Α)
με τη συνεργασία του βιβλιοπωλείου Η ΠΕΝΑ.
Για το βιβλίο θα μιλήσει ο συγγραφέας Κώστας Ακρίβος.
Σχολιάζει δημιουργικά η ομάδα ανάγνωσης 

του στεκιού πολιτισμού Μετα-Μορφώσεις. 



Στο "Πέρασμα" σκιαγραφείτε την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος στην καρδιά των εξελίξεων, σε ένα ελληνικό νησί όπου καταφθάνουν συνεχώς άνθρωποι που ζητούν βοήθεια για να επιβιώσουν. Παράλληλα σκιαγραφείτε διαφορετικές στάσεις και συμπεριφορές των κατοίκων και των αρχών του νησιού. Εξηγήστε μας. 

 

Το Πέρασμα ξεκίνησε να γράφεται το 2012 μετά το περιστατικό στο Αγαθονήσι. Δεν είναι ένα βιβλίο που ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει ή να καταγράψει το προσφυγικό στο σύνολό του. Είναι ένα βιβλίο που εκκινεί από μια σύγχρονη πραγματικότητα στη Μεσόγειο για να αναμοχλεύσει κάτι ακόμη μεγαλύτερο και διαχρονικότερο, την αέναη πρόκληση της συνύπαρξης με τον Άλλο, τον ρόλο του ξένου στη λειτουργία κάθε κοινωνίας και τη δοκιμασία να διατηρήσει κανείς την ανθρωπιά του υπό αντίξοες συνθήκες.  Είναι επίσης, ένα μυθιστόρημα που θίγει ζητήματα ταυτότητας και την ανάγκη υπεράσπισης της –μια διαχρονική και σχεδόν αυτόματη αντίδραση λαών, κοινοτήτων και ατόμωνόποτε αντιμετωπίζουν μια πραγματική ή πλασματική εξωτερική απειλή.  

 

 

Οι ήρωές σας είναι κατ' εξοχήν προϊόντα μυθοπλασίας ή είναι υπαρκτά πρόσωπα; 

 

Το Πέρασμα είναι μυθιστόρημα. Όλα τα πρόσωπα είναι επινοημένα. Επειδή όμως το ενδιαφέρον μου εστιάζει στους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, εύκολα θα μπορούσε να αναγνωρίσει ο καθένας μας κάτι κοινό μ’ αυτούςΠρόκειται για συνειδητή επιλογή. Οι συνηθισμένοι άνθρωποι συνήθως δεν φέρονται ως ήρωες όχι γιατί στερούνται γενναιότητας αλλά κυρίως επειδή μπρος στα μεγάλα γεγονότα (ακόμη και όταν συμμετέχουν σ’ αυτά) αισθάνονται περισσότερο παρατηρητές παρά πρωταγωνιστές. Αυτό κατά κάποιο τρόπο περιορίζει τον ορίζοντα τους καθιστώντας αποσπασματική κάθε προσωπική μαρτυρία. Είναι η συλλογική θέαση αυτή που δημιουργεί ολοκληρωμένες εικόνες και παράγει νέα νοήματα.    

 

Πιστεύετε ότι οι Έλληνες είμαστε ρατσιστές και ξενοφοβικοί;

 

Οι Έλληνες είμαστε όπως κάθε άλλος λαός.  Κάθε κοινωνία διαθέτει ένα μικρό ποσοστό ατόφια σκληρών ανθρώπων, ένα μικρό ποσοστό αληθινά ευαίσθητων και τρυφερών ανθρώπων και μια θηριώδη πλειοψηφία που αναλόγως των συνθηκών και του γενικού πνεύματος της εποχής προσχωρεί μαζικά σε μια από τις πρώτες δύο κατηγορίες. Αυτή η κάπως αόριστη διαδικασία ανάλογα με την εξέλιξή της κάθε φορά, οδηγεί άλλοτε σε θηριωδίες και άλλοτε στην ειρήνη. Έχω την εντύπωση ωστόσο (για να επιστρέψουμε στα δικά μας) πως το θέμα του προσφυγικού έχει ακόμη πολύ μέλλον. Νομίζω πως δεν είδαμε ακόμη την κορύφωσή του. Πράγμα που σημαίνει πως εφόσον οι εξελίξεις συνεχίζουν να τρέχουν, το γενικό πνεύμα στην Ελλάδα παραμένει σχετικά αδιαμόρφωτο. Ως τώρα έχουμε γίνει μάρτυρες των ενεργειών μισαλλόδοξων και ρατσιστών από τη μία μεριά και «αλληλέγγυων» από την άλλη. Η μεγάλη πλειοψηφία παραμένει βουβή και ως ένα βαθμό εντελώς αμέτοχη. Πρέπει να περιμένουμε λοιπόν για να δούμε ποιοι πραγματικά είμαστε.  

 

Η άρνηση του συλλόγου γονέων σε σχολείο του Ωραιοκάστρου να δεχθούν παιδιά προσφύγων είναι πρόσφατη απόρροια της κατάστασης.

Πώς κρίνετε τη στάση τους; Θα δεχόσασταντα δικά σας παιδιά να συνδιδάσκονται με προσφυγόπουλα;

 

Οι αντιδράσεις των συλλόγων γονέων με βρίσκουν εντελώς αντίθετο. Ρίχνω όμως ευθύνες και στην Πολιτεία. Δεν πράττει τα δέοντα και μεταξύ όσων δεν κάνει της καταλογίζω πως δεν ενημερώνει και αρκετά. Αυτό αυξάνει τη σύγχυση και το φόβο ακόμη και καλοπροαίρετων πολιτών και δίνει συχνά την ευκαιρία σε ακραίες φωνές να επιβάλλουν τις ακραίες θέσεις τους. Είναι απαραίτητο τα παιδιά των προσφύγων να βοηθηθούν, οφείλω όμως να σημειώσω πως όλα όσα πρέπει να γίνουν, πρέπει να γίνουν με τρόπο που δεν θα επηρεάσει αρνητικά τη μαθητική πορεία των ελλήνων μαθητών. 

 

Οι διαφορετικές συνθήκες ζωής αναπαράγουν και διαφορετικές συμπεριφορές. Συμφωνείτε; 

 

Ασφαλώς οι διαφορετικές συνθήκες είναι ένας από τους παράγοντες που συν-διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας. Από την άλλη είναι θέμα προσωπικών επιλογών. Ο Δυτικός κόσμος στον οποίο ανήκουμε, είναι ένας κόσμος όπου τα χρήματα και τα υλικά αγαθά που αυτά προσφέρουν, αποτελούν το παν. Κι όμως δεν είναι όλοι οι Δυτικοί άνθρωποι εξαχρειωμένοι. Παρόμοια το πολιτισμικό πλαίσιο χωρών απ’ τις οποίες προέρχονται οι πρόσφυγες, είναι συχνά ένα πλαίσιο αναχρονιστικό και ιδιαίτερα σκληρό. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι που βρέθηκαν από ανάγκη στη χώρα μας, είναι απαραίτητα περισσότερο σκληροί από μας.  

 

 Ενώ οι ζωές των κατοίκων των νησιών και των περιοχών που φιλοξενούν πρόσφυγες, οι υπόλοιποι δείχνουμε να έχουμε ξεχάσει την ύπαρξή τους. Πόσο μας αφορά όλους το συγκεκριμένο ζήτημα και σε ποιο βαθμό; 

 

Η ειρήνη των τελευταίων δεκαετιών, η μαζική αποχαύνωση εξαιτίας του άκρατου καταναλωτισμού, η απαξίωση των ανθρωπιστικών σπουδών, η κυριαρχία του οικονομισμού και ο επιζήμιος ρόλος των ΜΜΕ (για να αναφερθώ μόνο σε ορισμένους λόγους), οδήγησαν σε μια συλλογική λήθη και φύτεψαν στο κεφάλι των ανθρώπων την παράλογη ιδέα πως η Ιστορία τελείωσε και πως από δω και πέρα θα υπάρχουν μόνον Αγορές οι οποίες ξέρουν το συμφέρον τους και άρα αποκλείεται να επαναλάβουν τα λάθη του παρελθόντος, εγγυώμενες την αέναη πρόοδο. Αλλά η Ιστορία δεν τελείωσε, όπως τόσοι και τόσοι υποστήριζαν μέχρι πρόσφατα. Η Ιστορία ήταν πάντα εδώ.  Οι ντόπιοι και οι πρόσφυγες στο Πέρασμα βιώνουν κάτι που δυνητικά μπορούμε να ζήσουμε όλοι. Η εμπειρία τους είναι μια αθέλητη μετακίνηση από την επικράτεια του πολιτισμού στην επικράτεια της επιβίωσης. Τέτοιου είδους εμπειρίες δεν αφήνουν αλώβητη καμιά ζωή. 

Οφείλουμε να καταλάβουμε πως οι σημερινές προσφυγικές ροές και τα δράματα που συνεπάγονται δεν είναι κάτι πρωτόφαντο. Ο πόλεμος και οι φυσικές καταστροφές, ανέκαθεν ανάγκαζαν πληθυσμούς ολόκληρους να μετακινηθούν. Η Μεσόγειος για να μείνω στη γειτονιά μας δεν είναι τίποτα άλλο από ένα τεράστιο χωνευτήρι ανθρώπων και  πολιτισμών που δεν συναντήθηκαν πάντοτε με τη θέλησή τους. Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Κουβαλάμε εδώ και αιώνες το ίδιο ιστορικό φορτίο με τους γείτονες μας και ως ένα κάποιο βαθμό μοιραζόμαστε την ίδια μοίρα.  Αυτό ωστόσο ελάχιστη παρηγοριά προσφέρει σε όποιον εκτίθεται σε κάτι τόσο δραματικό όπως η προσφυγιά. Η εγγύτητα είναι μια λέξη κλειδί στην ιστορία που εξιστορείται στο Πέρασμα. Ανέκαθεν πίστευα πως η εγγύτητα τα αλλάζει όλα. Αλλιώς αντιμετωπίζεις τα πράγματα όταν τα παρακολουθείς στην οθόνη της τηλεόρασής σου και αλλιώς αντιδράς όταν η πραγματικότητα σού χτυπά την πόρτα.

Ασφαλώς και η πρόκληση της ενσωμάτωσης δεν είναι εύκολη υπόθεση μα σε τι βοηθά να ανακυκλώνονται ιδεοληψίες που αποδεδειγμένα δεν έχουν κανένα ιστορικό προηγούμενο; Ο άνευ όρων και ορίων διεθνισμός από την μία που παραβλέπει τις πραγματικές συνθήκες καθώς και τη σημασία και την ανθεκτικότητα των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και από την άλλη ο νέο-συντηρητισμός που αισθάνεται απειλημένος από κάθε είδους ετερότητα και βλέπει παντού θανάσιμους εχθρούς, προτείνοντας όλο και πιο ολοκληρωτικές μεθόδους, δεν πρόκειται να έχουν καλή κατάληξη. Πρέπει, έστω και καθυστερημένα, να στρέψουμε ειλικρινά την προσοχή μας στα πραγματικά αίτια που γεννούν φαινόμενα όπως οι προσφυγικές ροές, σκοπεύοντας στην εξάλειψή τους. Για τον δυτικό άνθρωπο αυτό ίσως σημαίνει πως πρέπει να εγκαταλείψει ή να περιορίσει άμεσα κάποια από τα προνόμια του. Αυτοκριτική και μάλιστα αυστηρή επιβάλλεται και για τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οτιδήποτε άλλο είναι καθαρή υποκρισία.

 

Η αίσθηση που μου άφησε η ανάγνωση του βιβλίου σας είναι ότι δεν παίρνετε το μέρος κανενός, ότι δεν υπάρχουν καλοί ή κακοί. Είναι στάση ζωής αυτό ή τακτική του συγγραφέα να αφήνει τον αναγνώστη να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα; 

 

 

Συχνά, η ένταση, το μέγεθος και η δραματικότητα όσων παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια θολώνουν την κρίση μας και καλούμαστε να απαντήσουμε λάθος ερωτήματα. Νομίζω πως προέχει να καταλάβουμε πως το δίκιο δεν γέρνει αποκλειστικά προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Γι’ αυτό και τα πρόσωπα του βιβλίου με τις τόσο διαφορετικές θέσεις και αντιλήψεις τους δημιουργούν ένα σύμπαν γεμάτο αντιφάσεις. Αλλά αυτό είναι ο Κόσμος μας.  Γνώμη μου είναι πάντως πως όσο σημαντικό είναι το δικαίωμα όλων για ασφάλεια, ελευθερία και αξιοπρέπεια άλλο τόσο σημαντικό είναι για εκείνους που τα απολαμβάνουν ήδη να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους. 

 

Πόσο η λογοτεχνία οφείλει να συμβαδίζει με την επικαιρότητα;

 

Το μόνο που οφείλει η λογοτεχνία είναι να είναι λογοτεχνία. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχουν ούτε απαγορευμένα θέματα, ούτε απαγορευμένες συνθήκες.Εκατοντάδες κλασσικά πια έργα μιλούν αποκλειστικά για την εποχή τους. Δεν βλέπω γιατί στις μέρες κάτι τέτοιο μοιάζει με παράβαση. Αναγνωρίζω ωστόσο πως ο συγγραφέας που καταπιάνεται με το παρόν, ο συγγραφέας που αναμετριέται με την εποχή του, ίσως αναλαμβάνει ένα μεγαλύτερο ρίσκο από τα συνηθισμένα Υπάρχει κίνδυνος το θέμα του να επισκιάσει την όποια καλλιτεχνική αξία του έργου του. Έχω πάντως την πεποίθηση πως μια τέτοια λογοτεχνία όταν δεν μπαίνει στον πειρασμό να δώσει απαντήσεις ή να υποδείξει εύκολες λύσεις, μπορεί να πλουτίσει την εμπειρία μας, να φωτίσει πτυχές μιας άλλης εξίσου πιθανής πραγματικότητας και να θέσει ερωτήματα ικανά να κλονίσουν τις συλλογικές μας βεβαιότητες. 

Η ερώτηση σας ωστόσο μού δίνει την ευκαιρία να προσθέσω και κάτι ακόμη. Όλο και πιο συχνά οι συγγραφείς καλούνται να απαρνηθούν το ρόλο του διανοούμενου που ενδιαφέρεται για τον έλεγχο της εξουσίας και τα δημόσια τεκταινόμενα και να περιοριστούν είτε στο ρόλο του διασκεδαστή ή, στην καλύτερη περίπτωση, του εκφραστή της κυρίαρχης ιδεολογίας των ημερών μας, της ιδιώτευσης και των υποτιθέμενων προνομίων που αυτή εμπεριέχει. Ομολογώ πως δεν είμαι ένας τέτοιος συγγραφέας. Όχι γιατί η ιδιωτία και οι νευρώσεις που την ακολουθούν μού είναι αδιάφορες ή άγνωστες αλλά γιατί αποτελούν σύμπτωμα και δεν ανήκουν στις κινητήριες δυνάμεις που ορίζουν τον κόσμο, δηλαδή την κατεξοχήν πρώτη ύλη για τη λογοτεχνία. Χρειάζεται όμως προσοχή, η λογοτεχνία δεν έρχεται φορτωμένη δώρα και λύσεις, η λογοτεχνία δεν ρωτά μόνον για όσα διαθέτει ήδη απαντήσεις, η λογοτεχνία –πάντα κατά την προσωπική μου άποψη–, καλείται να υπενθυμίζει πόσο πολύπλοκη, αντιφατική και απρόοπτη είναι η ανθρώπινη φύσης.



 


  Κωνσταντίνος Τζαμιώτης,"Το Πέρασμα",εκδ.Μεταίχμιο.


Μια χειμωνιάτικη νύχτα, σ’ ένα μικρό νησί του νοτίου Αιγαίου με 120 μόνιμους κατοίκους, ναυαγεί ένα καράβι με περισσότερους από 300 πρόσφυγες. Ο κακός καιρός, η γραφειοκρατία, η αδιαφορία αλλά κι η πρακτική αδυναμία των Αρχών, πρώτα της πρωτεύουσας και κατόπιν του γειτονικού Μεγάλου νησιού, καθυστερούν τις διαδικασίες περίθαλψης, καταγραφής, ελέγχου και μεταφοράς των νεοφερμένων, αναγκάζοντας τις δύο κοινότητες να συνυπάρξουν για τέσσερις μέρες.
Οι αριθμητικοί συσχετισμοί σε συνδυασμό με τις πιεστικές συνθήκες θέτουν τους δικούς τους κανόνες, ανατρέπουν δεδομένα και ρόλους, δοκιμάζουν μέχρις εσχάτων τις δύο πλευρές, βάζοντας σε σοβαρό κίνδυνο τις μεταξύ τους σχέσεις.

Κριτικές:
Γράφει ο Χρίστος Παπαγεωργίου στο diastixo:
Με το Πέρασμα ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης αποδεικνύει γιατί είναι ένας απ’ τους καλύτερους συγγραφείς της γενιάς του: γιατί μπορεί σχεδόν αυτόματα να καταθέτει γεγονότα που ζούμε όλοι μας ακριβώς όπως στις σελίδες των βιβλίων του, σε χρόνο δηλαδή παροντικό. 

Ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης γράφει το απόλυτο μυθιστόρημα για την προσφυγική κρίσηΑν ψάχνεις ένα διεισδυτικό σύγχρονο αφήγημα που βουτά στην καρδιά του προβλήματος, τότε το «Πέρασμα» είναι ένα βιβλίο για σένα.(Δ.Καραθάνος,athensvoice)

Η πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη "Το Πέρασμα" είναι η περίπτωση ενός συγγραφέα που εμπνέεται ακριβώς από το βάρος που οφείλει να έχει η Ιστορία, παρουσιάζοντας έντονους συμβολικούς δεσμούς με τον Λοιμό. Ο συγγραφέας τολμά να πάρει θέση, υφαίνοντας μέσα από τα παραδείγματα των πολλών χαρακτήρων του το χαλί της ανθρώπινης κατάστασης στη σκιά της Ιστορίας και καταγράφοντας τις αναλογίες ανάμεσα στο μικρό και στο καθημερινό, αλλά και στο πολιτικό και στο μεγάλο.(Τ.Μανδηλαρά,Lifo)