Μισέλ Φάις:"Όλες οι γραφές έχουν ιαματικό άγγιγμα ή τουλάχιστον οφείλουν να έχουν."

               Μισέλ Φάις 

"Όλες  οι γραφές έχουν ιαματικό άγγιγμα ή τουλάχιστον οφείλουν να έχουν."

Το βιβλίο "Από το πουθενά"(εκδ.Πατάκη) του Μισέλ Φάις ήταν η αφορμή της σημερινής συζήτησής μας.

Ο συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας μιλά για τις διαστάσεις και τις σκηνές του μυθιστορήματός του,για τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας,για τον λόγο που τον ώθησε στη συγγραφή του βιβλίου αλλά και για τους συγγραφείς που έδωσαν ώθηση στη δική του πένα.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να έχει λογοτεχνική αξία και πόσο οι λίστες των ευπώλητων βιβλίων την αναδεικνύουν;

"Από το πουθενά" ο τίτλος του βιβλίου σας,μια ιστορία ψυχοθεραπείας διανθισμένη με δρώμενα από όλον τον κόσμο.

Πείτε μας λίγα λόγια.

Η ψυχαναλυτική σκηνή, η θεατρική σκηνή, η γλωσσική σκηνή. Τρεις βασικές διαστάσεις του μυθιστορήματος. Η θρυμματισμένη εικόνα μιας ανήσυχης συζήτησης, μιας ανήσυχης μνήμης, μιας ανήσυχης φωνής.  Το βλέμμα της γραφής. Το ιδιωτικό, το μύχιο ως δημόσιο και οικουμενικό.  Η πρόθεση του κειμένου.

Ο αναγνώστης παρακολουθεί έναν άντρα και μια γυναίκα να συνομιλούν, έναν αναλυόμενο και μια αναλύτρια να συναντιώνται επί δέκα χρόνια, στο ίδιο πάντα δωμάτιο, τις ίδιες μέρες και ώρες και να προσπαθούν να λύσουν το υπαρξιακό σταυρόλεξο του άντρα. Ενδιαμέσως αυτών των συνεδριών παρεμβάλονται, ως υποσυνείδητο βουητό, πολλές μικρές ιστορίες, στιχομυθίες, όνειρα, παραμιλητά. Δηλαδή, το οργανωμένο ψυχαναλυτικό ημερολόγιο σχολιάζεται, διακόπτεται, υπονομεύεται ή εμπλουτίζεται από το άναρχο ημερολόγιο της ζωής.

Ένα εμμονικό παιχνίδι μας μεταφέρει από το “πουθενά” του εαυτού, στο “οπουδήποτε” του κόσμου και στο “παντού” της αφήγησης.

Οι βασικοί σας ήρωες, ο ψυχοθεραπευόμενος με την ψυχοθεραπεύτριά του, δείχνουν σχεδόν "ακίνητοι" στο χρόνο (και στον χώρο!),ενώ οι δευτεραγωνιστές έχουν μεγαλύτερη κινητικότητα.

Υπαινίσσεστε κάτι για τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας;

 Δέκα χρόνια πέρασα σ’ αυτό το στασίδι του εαυτού, από αυτό το δύσκολο ψυχικό αλισβερίσι, από αυτή την εμπειρία που ποτέ δεν τελειώνει, αφού, όπως έλεγε και η αναλύτριά μου, το θέμα είναι να γίνεις ο αναλυτής του εαυτού σου, αθόρυβα, αβίαστα και αυτονόητα.

 Να ξεκαθαρίσουμε κάτι όμως,  δεν σκόπευα να γράψω ένα τυπικό ημερολόγιο αναλυόμενου, ένα “ψυχαναλυτικό” δράμα δωματίου. Γι΄αυτό κι έπρεπε να περάσει πολύς καιρός ώστε να ψυχρανθεί αυτό το ζέον και ρευστό αφηγηματικό υλικό του βαθύτερου εαυτού, έπρεπε να πέσουν οι τοίχοι του αναλυτικού δωματίου, να ανακατευθεί το μέσα στο έξω χάος, αυτό που μεταβιβάζεται και θεραπεύεται μ’ αυτό που δεν μεταβιβάζεται και δεν θεραπεύεται. 

 Θα μπορούσε να πει κάποιος, όχι τόσο παραδοξολογώντας, ότι οι ριζωμένοι πρωταγωνιστές στις πολυθρόνες, το δίπολο της ανάλυσης μετακινείται μέσω της μεταβίβασης/αντιμεταβίβασης και ότι, συμμετρικά, οι διασκορπισμένοι παντού αφηγητές είναι καθηλωμένοι στα δεινά τους ή στον ανεπεξέργαστο εαυτό τους.  Ή, ακόμη, ποιος αποτελεί προβολή του άλλου;  Ο ένοικος του παντού και πουθενά που σχολιάζει ή ενσαρκώνει το ψυχικό φορτίο των πρωταγωνιστών;  Μήπως το ανάποδο;  Δηλαδή, οι ήρωες του δωματίου που σχεδόν δεν υπάρχουν, που εξαυλώνονται μέσα από την καταβύθιση  και αναπνέουν μόνο όταν περνούν τη μεσοτοιχία του ψυχαναλυτικού δωματίου και εισχωρούν στο μυθικό μπαρ; 

 Αμφισημίες, μεθοριακότητες…

Πιστεύετε ότι κάποιος που δεν έχει περάσει από ανάλογη διαδικασία μπορεί να "αναγνώσει" ορθά το βιβλίο σας;

Ενδεχομένως κάποιος που έχει περάσει από ντιβάνι να αφουγκραστεί καλύτερα την αληθοφάνεια της στιχομυθίας αναλυόμενου/αναλύτριας. Ωστόσο το βιβλίο απευθύνεται σε αναγνώστες. Δεν απευθύνεται σε αναγνώστες που έχουν κάνει ψυχανάλυση ή ψυχοθεραπεία. Δεν απαιτεί με άλλα λόγια προαπαιτούμενα. Δεν είναι ένα ψυχαναλυτικό μυθιστόρημα, όπως και δεν είναι ένα ταξιωτικό, λόγω των πολλαπλών μετακινήσεων ανά τον πλανήτη, αυτών των αναπάντεχων δευτερευόντων προσώπων.

Το μυθιστόρημα μετέρχεται τρόπους κατάδυσης στην ανθρώπινη συνθήκη με πρόσχημα την αναλυτική διαδικασία ή την περιπλανητική διάθεση. 

 Οι δεκαετίες 1990 & 2000 απενοχοποίησαν στη συνείδηση των περισσοτέρων την μέχρι τότε "ταμπού" διαδικασία της ψυχοθεραπείας και την έκαναν μόδα.(ΟΓιάλομ και τα βιβλία του βοήθησαν ως έναν βαθμό).

Πόσο φυσικό ήταν για εσάς να καταπιαστείτε με την ανάλογη θεματολογία;

Το προσωπικό ψυχαναλυτικό υλικό ήταν που με έσπρωξε σ’ αυτό το βιβλίο. Είμαι συγγραφέας της έρευνας, των αρχείων (δημόσιων ή ιδιωτικών), της  τεκμηρίωσης (πραγματολογικής ή ψυχικής).  Κάθε φορά ενεργοποιώ ένα αρχείο μου. Μετά αναλαμβάνει η φόρμα, η κοπτική ραπτική, το καλέμι.

Το μη αναμενόμενο τέλος του βιβλίου με έκανε να χαμογελάσω.

Είναι αέναη,παιχνιδιάρικη και ,τελικά,εξαρτησιογόνα η διαδικασία της ψυχοθεραπείας;

Το τέλος―ευτυχώς―είναι ανοιχτό σε ερμηνείες. Ποιός είναι αυτός μπάρμπαν;  Που βρίσκεται αυτό το μπαρ;  Που κατοικεί η αγάπη;  Όπως υπαινίσεται και το τραγούδι “Out of nowhere”  που κλείνει και το μυθιστόρημα και διαπερνά πλαγίως όλο το βιβλίο, όπως και η Μέλανι, η “κλαϊνική” γάτα της ψυχαναλύτριας.

Το τέλος σκοτεινά παιγνιώδες υπερασπίζεται την ανάλαφρη βαθύτητα της ζωής. 

Στα περισσότερα βιβλία σας ασχολείστε με την "ενδοσκόπηση",την ανακάλυψη του εαυτού..Δρα αυτοψυχοθεραπευτικά η συγγραφή για εσάς;

Ο εαυτός μας, οι εαυτοί μας μάλλον, δεν είναι όψεις των άλλων ή αντανακλάσεις της πραγματικότητας;  Η αυτοβιογραφικότητα,  η αυτοβιογραφία ενός άλλου, οι εαυτότητες στη γραφή συγκροτούν τον κατεξοχήν αφηματικό μου χώρο.  Διάφοροι συγχέουν τον εαυτό με την ιδιωτικότητα.  Μέγα σφάλμα.  Όλη η τέχνη είναι αυτο-βιο-γραφική.  Δηλαδή:  δαίμονες του εαυτού, του βίου, της αφήγησης. Αυτό το πλέγμα. Αυτός είναι ο ευρύχωρος, ο πολύτροπος εαυτός είναι η ύλη μου.

Από την άλλη πλευρά, όλες οι γραφές έχουν ιαματικό άγγιγμα ή τουλάχιστον οφείλουν να έχουν. Αφού πασχίζουν να δείξουν το Ίδιο ως Άλλο.

Η ενασχόλησή σας με τη φωτογραφία και το σενάριο και η συνάφειά τους με τη συγγραφική σας δραστηριότητα.Μιλήστε μας γι' αυτά..

Φωτογραφία, θέατρο και επικουρικώς σενάριο   συγκλίνουν στο να ενισχύσω, να υποδαυλίσω τη φλόγα της γραφής. Όλα υπάρχουν για να γίνουν πρόζα. Ημερολόγια, διαβάσματα, φωτογραφικές αποτυπώσεις, σκηνική ή κινηματογραφική εμπειρία όλα αλέθονται στον μύλο της αφήγησης.

Διδάσκετε  δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονία.Ποια βασικά  πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να έχει λογοτεχνική αξία;

Διδάσκω κυρίως στη “Σχόλη” των Εκδόσεων Πατάκη και ως επισκέπτης καθηγητής στο Μεταπυχιακό τμήμα Δημιουργικής γραφής στη Φλώρινα.  Αξία έχει ένα βιβλίο από τη στιγμή που βρίσκει εκδοτική στέγη.  Η συνέχεια φυσικά είναι το δύσκολο: Να πείσει ότι αφορά, πέραν του συγγραφέα, των φίλων και των συγγενών του, ένα ευρυτέρα πλέγμα αναγνωστών. Και όχι μόνο να πείσει αλλά να έχει διάρκεια, να συνομιλήσει με άλλα κείμενα, να διαμορφώσει συνειδήσεις εντός κι εκτός σελίδας. 

Φυσικά στα σεμινάρια δεν μας απασχολούν τέτοια ζητήματα. Εκεί μαθαίνουμε  τα μυστικά και τα ψέμματα της γραφής, την αφηγηματική περιπέτεια του δούναι λαβείν. Έχουν χρόνο οι μαθητευόμενοι συγγραφείς κατόπιν να δοκιμαστούν με την “εμπράγματη” διαδρομή ενός  κειμένου μετά το τυπωθήτω.

Ποια η γνώμη σας για τις στήλες των ευπώλητων βιβλίων;Υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στις υψηλές πωλήσεις και στην αξία των βιβλίων;

Εκ συστάσεως έχω ένα ικανοποιητικό, επίμονο και απαιτητικό αναγνωστικό κοινό. Συνεπώς είναι έξω από το κάδρο μου το πλατύ αναγνωστικό κοινό.  Όσο περνάει ο καιρός βέβαια αισθάνομαι ότι σημασία έχει ποιοί κι όχι πόσοι σε διαβάζουν. 

Ποιοι συγγραφείς έδωσαν ώθηση στη δική σας γραφή;

Ένας συγγραφέας είναι και τα βιβλία που διαβάζει, οι βιβλιοθήκες που καταπίνει, τα καθρεφτίσματά του σε άλλα κείμενα. Θα απαριθμούσα λοιπόν. Κάφκα, Μούζιλ, Φώκνερ, Μπέκετ. Μια δεσπόζουσα τετράδα. Αλλά και Μπέρχαρντ. Κι από έλληνες θα στεκόμουν σε Σολωμό, Βιζυηνό, Πενζίκη, Βαλτινό, Παπαγιώργη.

Μισέλ Φάις,"Από το Πουθενά",εκδ.Πατάκη

Από το πουθενά του εαυτού στο παντού της αφήγησης

Τι είναι, λοιπόν, το Από το Πουθενά; Μυθιστορηματική απόπειρα εκλογοτεχνισμού της ψυχοθεραπείας; Εφαρμοσμένη ψυχανάλυση; Δεν μπορώ να απαντήσω,γράφει ο Αριστοτέλης Σαίνης για το βιβλίο.

Θα ήταν ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς βήμα-βήμα, με αυστηρούς όρους ψυχανάλυσης, την πορεία του αφηγητή και να διαβάσει πίσω και μέσα από τις γραμμές.

"Τι μας λέει ο Φάις; Πως ό,τι και αν συμβαίνει στην έξω πραγματικότητα, ο καθένας μας παλεύει με τα δικά του φαντάσματα, με τους ιδιωτικούς του τρόμους. Και ταυτόχρονα: όσο επώδυνη κι αν είναι η εμβάπτιση στο εσωτερικό σύμπαν, όσο κι αν η τραυματική εμπειρία καταλαμβάνει την ψυχική σκηνή σαν ογκόλιθος του πραγματικού, λίγο πιο πέρα από μας, η εξαρθρωμένη αλλά συντριπτική πραγματικότητα δονείται υπόκωφα, αποπνέοντας αγωνία και νοσηρότητα. Και ενώ ο κεντρικός ήρωας, ο συγγραφέας, προσπαθεί να βάλει τάξη στο εσωτερικό του τοπίο, το εξωτερικό περιβάλλον κινείται άναρχα, πυρετικά, χαοτικά. Σ’ αυτό το ρευστό παιχνίδι αντιπαραθέσεων, φαινομενικά αντιθετικό αλλά στην ουσία ενιαίο, μας καλεί ο συγγραφέας. Σε μια ανοίκεια αναγνωστική εμπειρία, χωρίς κάθαρση",γράφει η Κατερίνα Σχινά στην Καθημερινή.

"Ένα μυθιστόρημα ξεχωριστό, αριστοτεχνικό, κατακερματισμένο, σα λέγκο, μαγεμένο και μαγικό. Το αντικαθρέφτισμα στο μέσα και έξω χάος δεν είναι εύκολο, ούτε ο γύρος του κόσμου σ' ένα δωμάτιο, ούτε οι άπειρες εναλλαγές του ενός. Αλλά και δεν υπάρχει άλλος τρόπος για το Ένα αυτό",επισημαίνει η Ελένη Γκίκα στο Έθνος.

Χαριτίνη Μαλισσόβα

Βιογραφικό

Ο Μισέλ Φάις (Κομοτηνή, 1957).

Σπούδασε Oικονομικά στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. 

Είναι υπεύθυνος των σελίδων βιβλίου στην "Εφημερίδα των Συντακτών" και διδάσκει δημιουργική γραφή ("Σχόλη" στις Εκδόσεις Πατάκη & Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας).

Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα (Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, Το μέλι και η στάχτη του Θεού, Ελληνική αυπνία, Πορφυρά γέλια, Κτερίσματα), τη συλλογή διηγημάτων (Απ’ το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2000), τη νουβέλα Aegypius monachus και τα θεατρικά έργα Το κίτρινο σκυλί και Το παγκάκι του κανένα.
Βιβλία του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά και ρουμάνικα.
Έργα του δραματοποιήθηκαν επί σκηνής από τη Ρούλα Πατεράκη, τη Λίλλυ Μελεμέ, τον Θοδωρή Γκόνη, τον Περικλή Χούρσογλου και τον Θάνο Αναστόπουλο.
Πραγματοποίησε εκθέσεις φωτογραφίας στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Κυκλοφορούν δυο φωτογραφικά του λευκώματα (Ύστερο βλέμμα και Η πόλη στα γόνατα).
Συνεργάστηκε στο σενάριο με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο (Delivery και Αθήνα Κωνσταντινούπολη).