Εύα Στάμου

 

 Δεν έχουμε ανάγκη από «ροζ»

αλλά από μια ισχυρή δόση αλήθειας.

Με αφορμή το δοκίμιό της "Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας",από τις εκδ.Gutenberg,η ψυχοθεραπεύτρια Εύα Στάμου μιλά στις Διαδρομές για το φαινόμενο της παραλογοτεχνίας,τους λόγους που οδηγούν τη σύγχρονη γυναίκα στο να έλκεται και να διαβάζει βιβλία ανάλογου περιεχομένου,δίνοντάς μας χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη σύγχρονη ροζ λογοτεχνία.Εξηγεί,ακόμα,πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση των αναγνωστών ώστε να συνηθίσουν την καλή λογοτεχνίας,τονίζοντας τις αρνητικές συνέπειες του εθισμού μας στα εύκολα αναγνώσματα.

 

 Ο τίτλος του βιβλίου σας είναι «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας» και ο υπότιτλος «Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας μορφής αφηγηματικού λόγου». Τι σας οδήγησε να γράψετε για αυτό το θέμα;

 Η αγάπη μου για τη λογοτεχνία και το επιστημονικό ενδιαφέρον για την ανάπτυξη και την εξέλιξη της γυναικείας ταυτότητας. Η επικράτηση των ροζ βιβλίων στις λίστες των ευπώλητων, στα ράφια των βιβλιοπωλείων και στους εκδοτικούς καταλόγους αρκετών οίκων τις τελευταίες δεκαετίες είναι ένα φαινόμενο που χρήζει ανάλυσης. Δεν είναι ανησυχητικό μόνο το γεγονός ότι οι συστηματικές αναγνώστριες τέτοιου είδους βιβλίων στερούνται τις απολαύσεις της καλής λογοτεχνίας, αλλά και ότι τα ροζ αναγνώσματα παρουσιάζουν μια παραμορφωτική εικόνα για τα δύο φύλα, τις σχέσεις, την ερωτική επιθυμία, και την σεξουαλικότητα που επηρεάζει τον τρόπο σκέψης των γυναικών.

Θέλετε να μας δώσετε σε αδρές γραμμές κριτήρια για να πούμε αυτό είναι ροζ και αυτό είναι πραγματική λογοτεχνία;

 Η γλώσσα των ροζ βιβλίων είναι πρόχειρη, αδούλευτη, γεμάτη εκφράσεις του συρμού και κλισέ - δεν μπορεί να θεωρηθεί λογοτεχνική. Η θεματολογία είναι βασισμένη σε μία φόρμουλα: την αποκλειστική ενασχόληση με ερωτικά ζητήματα με τρόπο υπεραπλουστευτικό και στερεοτυπικό. Το αποτέλεσμα είναι η απόλυτα αναμενόμενη πλοκή και οι ήρωες-καρικατούρες. Μπορεί η ηρωίδα των σύγχρονων ‘άρλεκιν’ να είναι μία μοντέρνα, εργαζόμενη που δοκιμάζει μία σειρά από ερωτικές εμπειρίες αλλά ο απώτερος στόχος παραμένει ίδιος: η κατάκτηση με κάθε μέσο του ισχυρού, γοητευτικού ‘πρίγκηπα’ που θ΄αλλάξει την άχρωμη ζωή της για πάντα.

 Στο δοκίμιό σας αναλύετε διεξοδικά τρία παραδείγματα σύγχρονης ροζ λογοτεχνίας, αμερικανικού τύπου. Θεωρείτε ότι όλα αυτά τα στοιχεία πέρασαν ευκολότερα στη μέση ελληνίδα αποσκοπώντας να επιβάλλουν την ομοιομορφία και άγγιξαν ευκολότερα το κοινό στη φάση της πλασματικής — όπως απεδείχθη ― ευημερίας; (αν μιλήσουμε για το ηδονιστικό πρότυπο ζωής που πρόβαλλε το Sex and the City;)

 Η επικράτηση της αγγλοσαξονικής κουλτούρας σε διεθνές επίπεδο επιβάλει στις μέρες μας μία ομοιογένεια στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε μια σειρά από ζητήματα της καθημερινότητας. Η μεγάλη διείσδυση της διαφήμισης με όχημα την αγγλική γλώσσα πλασάρει τη ροζ λογοτεχνία ως ένα απαραίτητο πολιτισμικό προϊόν που αφορά γυναίκες που προέρχονται από διαφορετικές εθνικές παραδόσεις, κοινωνικές τάξεις, κουλτούρα και ιδεολογία. Ο ηδονιστικός τρόπος ζωής, δηλαδή η αθρόα κατανάλωση αγοραστικών και ερωτικών εμπειριών προβάλλεται ως δικαίωμα κάθε χειραφετημένης γυναίκας στο όνομα του «μεταφεμινισμού», ακόμα κι αν ζει στην πρώην κομμουνιστική Κίνα όπου τα ροζ βιβλία σημειώνουν εξαιρετική εμπορική επιτυχία.

Γιατί αποφεύγουμε την καλλιέργεια των αναγνωστικών κριτηρίων μας, την ανάπτυξη της αναγνωστικής ευαισθησίας και δεν τολμούμε να ανοιχτούμε νοητικά και να εκτεθούμε ψυχικά στα όσα απρόβλεπτα μας προσφέρουν τα κείμενα της καλής,κλασικής λογοτεχνίας;

 Είναι θέμα ελλιπούς αναγνωστικής παιδείας. Οι αναγνωστικές μας συνήθειες καλλιεργούνται κατά την παιδική ηλικία στο σπίτι και στο σχολείο. Είναι απαραίτητο λοιπόν το Υπουργείο Παιδείας να χαράξει επιτέλους μια σταθερή πολιτική βιβλίου δίνοντας προτεραιότητα στην ανάπτυξη των δανειστικών βιβλιοθηκών σε όλη τη χώρα και στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση. Είναι δυστυχώς πιο δύσκολο για κάποιον που δεν έχει την κατάλληλη αναγνωστική καλλιέργεια να αρχίσει ξαφνικά σε μεγάλη ηλικία να απολαμβάνει και να εκτιμά τις αρετές της λογοτεχνίας.

 Πού αποδίδετε το γεγονός ότι τα τρία βιβλία των "50 αποχρώσεων του γκρι",που προβάλλουν την αρρενωπότητα ως βίαιη επιβολή ,τη θηλυκότητα με πνευματική και σωματική υποταγή και την ερωτική σχέση ως βιαιοπραγία, έχουν σπάσει κάθε προηγούμενο ρεκόρ πωλήσεων;

 Πρόκειται για την αναπαραγωγή ενός συντηρητικού προτύπου που δεν έχει πραγματικά σχέση με την σύγχρονη ταυτότητα αντρών και γυναικών, αλλά αποτελεί μια γνωστή, δοκιμασμένη συνταγή: ο βίαιος, απρόσιτος άντρας που επιβάλλεται στην άπειρη, νεαρή η οποία υποτάσσεται στην κάθε του επιθυμία προκειμένου να τον κατακτήσει. Μπορεί οι ρόλοι να είναι ξεπερασμένοι, αλλά παραμένουν οικείοι κυρίως για τις γυναίκες μέσης και τρίτης ηλικίας που αποτελούν κυρίως το κοινό για τέτοιου είδους βιβλία. Πρόκειται μεν για μια κατάσταση παρωχημένη, γεμάτη στερεότυπα όσον αφορά και τα δύο φύλα, η οποία όμως έχει περάσει στο υποσυνείδητο των γυναικών ως ένα αποδεκτό κι επιθυμητό μοντέλο ερωτικής συμπεριφοράς.

Σύγχρονη ελληνίδα και κακοποίηση: δώστε μας κάποια στοιχεία από την επαγγελματική εμπειρία σας.

 Σε περιόδους κρίσης σημειώνεται πάντα αύξηση στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Η ματαίωση των επιθυμιών, καθώς και η αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στο σπίτι σε περίπτωση που εργάζεται μόνο η γυναίκα είναι ικανή να προκαλέσει οργή και πικρία σε άντρες που έχουν ανατραφεί με φαλλοκρατικά πρότυπα. Ουσιαστικά είναι το άγχος μπροστά τόσο στην απώλεια της εργασίας και της οικονομικής άνεσης, όσο και της επαγγελματικής ταυτότητας, που οδηγεί κάποιους άντρες στην επιθετικότητα με συνηθισμένους αποδέκτες τις γυναίκες του οικογενειακού περιβάλλοντος.

 Ροζ λογοτεχνία διαβάζουν γυναίκες κάθε ηλικίας, οικονομικού και κοινωνικού επιπέδου. Πόση ανάγκη έχει από «ροζ» (από την εμπειρία σας ως ψυχοθεραπεύτρια) η γυναικεία ψυχοσύνθεση;

 Αυτό που έχουμε ανάγκη, άντρες και γυναίκες, είναι να απελευθερωθούμε από ξεπερασμένα πρότυπα που μας εγκλωβίζουν σε καταπιεστικούς ρόλους οι οποίοι δεν μας εκφράζουν. Δεν έχουμε ανάγκη από «ροζ», αλλά από μια ισχυρή δόση αλήθειας.

Ο μεταφεμινισμός έχει άμεση σχέση με το ζήτημα της αυτονομίας, της υπευθυνότητας αλλά και της θυματοποίησης της γυναίκας και μέσα από τα βιβλία; Η στήριξη των κινημάτων (φεμινισμός, μεταφεμινισμός κ.λπ.) μόνον από γυναίκες, μήπως τελικά αποδεικνύει πόσο ανδροκρατούμενη είναι ακόμα η κοινωνία;

 Ο μεταφεμινισμός δεν αποτελεί ενιαίο φιλοσοφικό κίνημα και δεν εκφράζει κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία. Δημιουργήθηκε από τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που προβάλλει είναι οι δυναμικές γυναίκες από τους χώρους του θεάματος (πχ. Μαντόνα, Τζολί) και του αθλητισμού με απώτερο στόχο την διαφήμιση πολιτισμικών και όχι μόνο προϊόντων. Το σημαντικότερο πρόβλημα με τον μεταφεμινισμό είναι ότι προάγει την ιδέα πως η γυναίκα θα γίνει ευτυχισμένη μιμούμενη τα αντρικά πρότυπα διασκέδασης και συμπεριφοράς ή αναπαράγοντας στον έρωτα και στην εργασία επιθετικές αντρικές συμπεριφορές που μέχρι πρόσφατα καταδικάζοντας από τον φεμινισμό ως φαλλοκρατικές.

 Το κίνημα του φεμινισμού ωστόσο έχει επηρεάσει τις έμφυλες σχέσεις και τον ρόλο της γυναίκας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συνειδητοποιούμε. Οι ιδέες του φεμινισμού στην εκλαϊκευμένη μορφή τους έχουν διεισδύσει παντού, όχι μόνο στη λογοτεχνία και την τέχνη μα και στον χώρο του θεάματος, τις γυναικείες εκπομπές, τα περιοδικά, ακόμα και τα απογευματινά σήριαλ που προσπαθούν να προβάλλουν χειραφετημένες ηρωίδες, έστω και με απλοϊκό τρόπο.

Εντύπωση προκαλεί το παράρτημα στο τέλος του βιβλίου, όπου μεταξύ άλλων διατυπώνεται και η βεβαιότητα περί κατευθυνόμενων εφημερίδων και κριτικών βιβλίων.Πόσο εύκολα κατευθύνεται η γυναίκα και, μάλιστα, εν μέσω κρίσης;

 Αναφέρεστε σε όσα έχουν δηλώσει κατά καιρούς για το θέμα της ροζ λογοτεχνίας άνθρωποι από το χώρο του βιβλίου. Εγώ θα ήθελα να επισημάνω ότι τα ροζ βιβλία στηρίζουν την επιτυχία τους στην επιθετική διαφήμιση που γίνεται πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως ισχύει για οποιοδήποτε άλλο προϊόν. Άλλωστε οι περισσότερες γυναίκες είναι ιδιαίτερα δεκτικές σε τέτοιου είδους προϊόντα αφού μεγαλώνουν παίζοντας με Barbies και διαβάζοντάς για πριγκιπόπουλα, νεράιδες και κακές μάγισσες.

Όλα τα παραδείγματα που αναφέρετε, έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο. Πόσο τυχαίο το θεωρείτε;

 Είναι απόλυτα αναμενόμενο. Πρόκειται για εύπεπτα προϊόντα ευρείας κατανάλωσης. Διαβάζοντας αυτά τα βιβλία ή παρακολουθώντας τις ταινίες ο αναγνώστης ή ο θεατής μπορεί απλά να αφεθεί στην πιο επιφανειακή και ταυτόχρονα συντηρητική μορφή τέχνης που επαναλαμβάνει όσα ήδη γνωρίζει, ναρκώνοντας τη φαντασία και τον στοχασμό και στοχεύοντας αποκλειστικά στην πρόκληση εύκολης συγκίνησης. Αυτό που κυρίως επιθυμεί κλείνοντας το βιβλίο ή εγκαταλείποντας την αίθουσα είναι να αποκτήσει περισσότερα αγαθά και να αναπαράγει το λαμπερό λάιφσταιλ που προβάλλεται. Είναι μία μορφή τέχνης που καταστέλλει την σκέψη και προάγει τον καταναλωτισμό.

Τελικά, ποιοι νομίζετε πως έχουν δίκαιο; Αυτοί που λένε ότι η παραλογοτεχνία είναι ένας δρόμος να προσεγγίσει κάποιος και την ποιοτική λογοτεχνία, ή αυτοί που λένε ότι η παραλογοτεχνία κλείνει κάθε δρόμο προς την ποιοτική;

 Είναι δύο είδη πολύ διαφορετικά ως προς τη γλώσσα, τη θεματολογία, το ύφος και φυσικά τους στόχους και κατά συνέπεια απευθύνονται σε εντελώς διαφορετικό κοινό. Ο συστηματικός αναγνώστης της κλασικής και της σύγχρονης λογοτεχνίας μπορεί να διαβάσει κάποια ροζ βιβλία χωρίς να αλλοιωθεί το αναγνωστικό του γούστο, εφόσον έχει την παιδεία και τις βάσεις που απαιτούνται για την απόλαυση της λογοτεχνίας. Φοβάμαι όμως ότι το αντίθετο είναι πιο δύσκολο. Η φθηνή γλώσσα της παραλογοτεχνίας, ο απλοϊκός τρόπος προσέγγισης υπαρξιακών ζητημάτων, η αναπαραγωγή στερεοτύπων, η θεματική επανάληψη κι η απουσία εμβάθυνσης, καθιστούν τον αναγνώστη τους απροετοίμαστο για την αναγνωστική εμπειρία της αληθινής λογοτεχνίας.

 

 

 

 

«Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας»,

(Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας Μορφής Αφηγηματικού Λόγου,Εύα Στάμου,εκδ.Gutenberg.)

 

 

Μια εμπεριστατωμένη καταγραφή όσων αφορούν τη διάκριση μεταξύ Λογοτεχνίας και Παραλογοτεχνίας.

Το φαινόμενο της Παραλογοτεχνίας και τις τεράστιες διαστάσεις της εντός κι εκτός των ελληνικών τειχών σκιαγραφεί με την πένα της η ψυχολόγος Εύα Στάμου στο δοκίμιό της με τον πολύ εύστοχο τίτλο: «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας».

Στις 100 καλογραμμένες σελίδες του , χωρισμένο σε 7 κεφάλαια ,το βιβλίο αναλύει διεξοδικά τις έννοιες Παραλογοτεχνία και Ροζ κουλτούρα και κάνει διάκριση μεταξύ Λογοτεχνίας και Παραλογοτεχνίας.Άκρως κατατοπιστική για τον αναγνώστη είναι και η ιστορική επισκόπηση δείχνοντάς μας τις καταβολές της παραλογοτεχνίας στην αγγλική και γαλλική λογοτεχνία του 17ου και 18ου αιώνα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τρία διάσημα παραδείγματα ανάλογων βιβλίων που αναφέρονται και αναλύονται στο τέταρτο κεφάλαιο ( Το Ημερολόγιο της Μπριτζετ Τζόουνς,το πολυαμφιλεγόμενο Sex and the City ,καθώς και οι «Πενήντα αποχρώσεις του Γκρέυ-γκρι».),τα οποία διόλου τυχαία,αποτέλεσαν τηλεοπτικές και κινηματογραφικές επιτυχίες,αφού πρώτα σημείωσαν ρεκόρ πωλήσεων στις προθήκες των βιβλιοπωλείων παγκοσμίως.

Δεν παραλείπει,ωστόσο,και τις απόψεις των υπερασπιστών της ροζ λογοτεχνίας,τη διάκριση της Ροζ από τη Γυναικεία πεζογραφία-που πολλοί συγχέουν,καθώς και την ανάλυση-απάντηση στο ερώτημα «Γιατί δεν διαβάζουμε τη Διαχρονική Λογοτεχνία».

Ο πρόλογος του Γ.Δαρδανού με τον διφορούμενο τίτλο: "Για τη Λογοτεχνία του ..Παρά",αλλά και το παράρτημα στο τέλος του βιβλίου με Περικοπές από διάφορες κριτικές για την παραλογοτεχνία και με αναφορές στους κριτικούς των βιβλίων,είναι επίσης άξια ανάγνωσης.

Διαβάζοντάς το ,όσοι έχουμε ασχοληθεί με το αντικείμενο της ανάγνωσης της Λογοτεχνίας ίσως βρήκαμε ότι όλα όσα λέγονται στο δοκίμιο είναι σκέψεις και συμπεράσματα που λίγο ή περισσότερο όλοι έχουμε κάνει,όμως το σημαντικότερο στο βιβλίο αυτό είναι ότι αποτελεί μια εμπεριστατωμένη,ενδιαφέρουσα και διόλου φλύαρη καταγραφή όσων αφορούν τη διάκριση μεταξύ Λογοτεχνίας και Παραλογοτεχνίας.

Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όποιον αναζητά να λύσει τις αναγνωστικές του απορίες που συχνά βρίσκει σκόρπιες και ατεκμηρίωτες σε κατευθυνόμενα έντυπα ή στο διαδίκτυο.

Χαριτίνη Μαλισσόβα

 

 

 

Βιογραφικό

Η Εύα Στάμου έκανε ανώτατες σπουδές συμβουλευτικής ψυχολογίας, φιλοσοφίας, και κοινωνιολογίας των έμφυλων σχέσεων στη Βρετανία. Δίδαξε ψυχιατρική ηθική στο Πανεπιστήμιο του Manchester κι εργάστηκε στην Ψυχιατρική Κλινική του York, πριν επιστρέψει στην Αθήνα όπου σήμερα εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια ατόμων και ζευγαριών.

Έχει γράψει τα μυθιστορήματα Ελιγμοί (Οδός Πανός, 2004), Ντεκαφεϊνέ (Οδός Πανός, 2005),Εθισμός (Μελάνι, 2011), τη συλλογή διηγημάτων Μεσημβρινές συνευρέσεις (Μελάνι, 2009), την επιστημονική πραγματεία Ageing and Female Identity in Midlife (Scholar's Press, 2013) και το δοκίμιο Η Επέλαση της Ροζ Λογοτεχνίας (Gutenberg, 2014).