8 Σεπτεμβρίου 2014

Αγγέλα Καστρινάκη



"Η εποχή της ευμάρειας εμπέδωσε, ανάμεσα σε άλλα, και την αρχή της ήσσονος προσπάθειας."
 Με αφορμή το βιβλίο "Και βέβαια αλλάζει",ένα μυθιστόρημα για τη Μεταπολίτευση,η Αγγέλα Καστρινάκη μιλά στις Διαδρομές τη; εφ Θεσσαλία για τη γενιά της Μεταπολίτευσης ,εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έγραψε το βιβλίο  για τις αξίες των παιδιών εκείνης αλλά και της σημερινής εποχής εξηγώντας επίσης αν και τι άλλαξε η γενιά της Μεταπολίτευσης και αν έχουμε το χρόνο να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα.
 


Σας καλωσορίζω στις Διαδρομές, κ. Καστρινάκη. «Και βέβαια αλλάζει», ο τίτλος του βιβλίου σας, ένα αφήγημα για τη Μεταπολίτευση. Ποιο ήταν το κίνητρο για τη συγγραφή του;
Θέλησα να μιλήσω για εκείνη την εποχή όπου νομίζαμε ότι θα αλλάζαμε τα πάντα, προκειμένου να πω ότι σήμερα οφείλουμε να αλλάξουμε όσο το δυνατόν περισσότερα, προπαντός τον τρόπο σκέψης μας και τις συμπεριφορές μας ως πολίτες. Ελπίζω ότι οι ιδέες με τις οποίες γαλουχηθήκαμε ορισμένοι στη Μεταπολίτευση, οι ιδέες μιας Αριστεράς που πίστευε αδιαπραγμάτευτα στη δημοκρατία, που ήταν υπέρ της δράσης μέσα στουςθεσμούς, υπέρ των προγραμματικών συμφωνιών, υπέρ των συγκλίσεων, μπορούν να δείξουν έναν δρόμο για το σήμερα. Κίνητρό μου βέβαια ήταν και η νοσταλγία για εκείνη την εποχή, για την εφηβική ηλικία, που είναι δυστυχώς 40 χρόνια πίσω…
H Ειρήνη είναι ένα κορίτσι που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που λίγο-πολύ γνωρίσαμε όσοι γεννηθήκαμε πριν από το ’70. Ωστόσο, το πρότεινα στην 23χρονη κόρη μου και εσείς αφιερώνετε το βιβλίο στη δική σας κόρη. Τι νομίζετε ότι θα εισπράξουν  τα νεότερα παιδιά διαβάζοντάς το;
Η κόρη μου διάβασε το βιβλίο πριν εκδοθεί και μου είπε «μαμά, ζήλεψα!». Υποθέτω ότι ζήλεψε τις πλούσιες εμπειρίες της Μεταπολίτευσης. Το ότι δουλεύαμε όλοι μαζί, εκδίδαμε περιοδικά, διαβάζαμε μανιωδώς βιβλία και τα συζητούσαμε, ψαχνόμασταν. Το ότι είχαμε στόχους, ήμασταν σε διαρκή εγρήγορση,δημιουργούσαμε και πιστεύαμε στο μέλλον… Τα νεότερα παιδιά ωραίο θα είναι αν εισπράξουν την αξία της συλλογικότητας και την πεποίθηση ότι η αλλαγή της ζωής μας εξαρτάται σε κάποιο βαθμό από εμάς τους ίδιουςΤο πιο συγκινητικό σχόλιο που μου στάλθηκε απόάγνωστη φίλη είναι ότι περιμένει να μεγαλώσει ο γιοςτης, για να του δώσει το βιβλίο να το διαβάσει.






Η ιστορία της πρωταγωνίστριας εκτυλίσσεται παράλληλα με την ιστορία της Μεταπολίτευσης και της Αριστεράς. (Κάποιες φορές ένιωσα ότι τα γεγονότα και οι ιστορικές εξελίξεις της εποχής επεσκίαζαν τη ζωή της)
Όλοι οι νεαροί μου «ήρωες» μεγαλώνουν κατά κάποιον τρόπο μέσα στην ιστορία. Η Αγλαΐα, για παράδειγμα, δίνει το πρώτο της φιλί, ακούγοντας σε μια συγκέντρωση τον Ανδρέα Παπανδρέου να λέει το περίφημο «βυθίσατε το Χόρα». Έχω φροντίσει σε όλο το βιβλίο να βρω εκείνα τα σημεία όπου το προσωπικό και το πολιτικό ακουμπάνε. Ίσως οι ιστορικές εξελίξεις πέφτουν καμιά φορά πολύ βαριά πάνω στα εφηβάκια εκείνης της εποχής. Πάντως, χάρη στην πληθωρική παρουσία της «ιστορίας», οι νέοι της Μεταπολίτευσης μπορούσαν να ασχοληθούν με κάτι πέρα από τον εαυτό τους. Και αυτό τελικά ίσως είναι μια μεγάλη ανακούφιση.





Ένα αίσθημα αισιοδοξίας ένιωσα να διαπνέει  όλο σχεδόν το βιβλίο - ότι εκείνα τα παιδιά αγωνίζονταν για όσα περίμεναν να γίνουν. Τελικά, σήμερα, πόσο νομίζετε ότι δικαιώθηκαν; Τι κατάφερε να αλλάξει εκείνη η γενιά;Πολύ πικρή «δικαίωση» είναι το γεγονός ότι επιβεβαιώθηκαν οι χειρότερες προβλέψεις μας, ότι συνέβησαν αυτά που φοβόμασταν. Φοβόμασταν τηνακατάσχετη συνθηματολογία και υποσχεσεολογία του Ανδρέα Παπανδρέου που ήταν τότε ανερχόμενη δύναμη, και τώρα γνωρίζουμε πια πού οδήγησε αυτή η τακτική. Δεν ξέρω αν κατάφερε να αλλάξει πολλά πράγματα η γενιά της Μεταπολίτευσης. Πιστεύω ότι πολλοί από όσους βρέθηκαν σε θέση ευθύνης συμπεριφέρθηκαν με πνεύμα δημοκρατίας και αλληλεγγύης. Και γνωρίζω πάρα πολλούς στον χώρο των πανεπιστημίων αλλά και της Μέσης εκπαίδευσης που ζητούν να μεταδώσουν στη νέα γενιά τις ιδέες της ελεύθερης σκέψης, της δημιουργικής αμφιβολίας, του ορθού λόγου. Δεν είναι λίγο.





Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η αναφορά σας στους –“ισμούς” που «εδραιώθηκαν» ως έννοιες εκείνη τηνεποχή (σοσιαλισμός, πλουραλισμός, αλτρουισμός,ντετερμινισμός, οπορτουνισμός κλπ). Δεν αναφέρετε τον λαϊκισμό. Μήπως, τελικά, τον «έφερε»  η γενιά αυτή;
Πράγματι, ήταν η εποχή της παθιασμένης χρήσης των «ισμών». Βάζω την πρωταγωνίστριά μου να τους σημειώνει σε ένα τετραδιάκι για να τους εμπεδώσειαφενός, αλλά και για να μπει στη μύτη του κάπως συντηρητικού καθηγητή της που αντιδρούσε στην «εξέλιξη της γλώσσας». Πάντως, ο όρος λαϊκισμός, αν δεν κάνω λάθος, δεν κυκλοφορούσε πολύ εκείνη την εποχή. Τον έφερε στην επιφάνεια το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ μετά το 1981, όταν χρειάστηκε να βρεθεί μια έννοια που να περιγράφει τη σχέση του πολιτικού αυτού σχηματισμού με τους ψηφοφόρους του.

Οι φίλοι που παραθέτουν τις δικές τους απόψεις,μαρτυρίες και βιώματα  δίνουν μια πιο "αντικειμενική" ματιά  στον αναγνώστη για τον αντίκτυπο των γεγονότων στα παιδιά και τους εφήβους που έζησαν τη Μεταπολίτευση;
Ακριβώς! Πιο αντικειμενική, πιο αντιπροσωπευτική ματιά. Εγώ ήμουν μια ευνοημένη έφηβη, που πήγαινε σειδιωτικό (και μικτό) σχολείο της Αθήνας. Δεν ήταν όμως αυτή η Ελλάδα. Αργότερα, στα φοιτητικά μου χρόνια, γνώρισα και απέκτησα αδελφικές σχέσεις με παιδιά που δεν ήξεραν ούτε τι σημαίνει «καλοκαιρινές διακοπές», επειδή δούλευαν. Πρόκειται για μια άλλη όψη της ελληνικής κοινωνίας, για μια άλλη όψη τηςΜεταπολίτευσης. Θέλησα στο αφήγημά μου να εκπροσωπηθεί και η μικρή Πασοκτζού της βόρειας Ελλάδας και το κάπως φοβισμένο ακόμα παιδί της Κρήτης και η Θεσσαλονικιά που έκανε την εξέγερσή της ανεβάζοντας τη σχολική ποδιά λιγουλάκι πάνω απ’ το γόνατο.





Φιλία, συντροφικότητα, ομαδική προσπάθεια, μόρφωση, έρωτας και παντού πολιτική: Ως ακαδημαϊκός αλλά και ως μητέρα με ποια προτεραιότητα βλέπετε να υπάρχουν στα νέα παιδιά οι αξίες αυτές;
Βλέπω να ανθεί η φιλία, αλλά μάλλον να λείπει η συντροφικότητα, με την έννοια της κοινής προσπάθειας για έναν στόχο. Από πολιτική δεν σκαμπάζουν πολύ τα νέα παιδιάΣαν να μην τα αφορά. Τελευταία, ζουνεπιπλέον το γνωστό κλίμα απαξίωσης της πολιτικής γενικά. Τους λείπει και η καθοδήγηση. Εμείς είχαμε τη μεγάλη τύχη, μέσω των πολιτικών οργανώσεων, να μαθητεύσουμε πλάι σε λίγο μεγαλύτερούς μας (τους «καθοδηγητές»), που μας έπαιρναν απ’ το χέρι για τα πρώτα βήματα. Προσωπικά έμαθα ορισμένα βασικά πράγματα, π.χ. να μιλάω δημόσια, να εκδίδω εφημερίδα,να συνεργάζομαι, να είμαι υπεύθυνη, να είμαι ακριβής στα ραντεβού κλπ. κλπ., χάρη σε αυτούς τους πέντε με δέκα χρόνια μεγαλύτερους ανθρώπους που έδιναν τον χρόνο τους για να διαμορφώσουν τους νεότερους «συντρόφους». Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί οφείλουν να επωμιστούν μεγάλο μέρος αυτού του ρόλου, και προφανώς επωμίζονται, ποτέ όμως δεν θα είναι το ίδιο. 





Τι έχει φταίξει και φτάσαμε στη σημερινή Κρίση (οικονομική, θεσμών και αξιών);
Τι να πει η φιλόλογος για όλα αυτά; Ας πω κάτι για την πτώση των αξιών που ίσχυε βέβαια και πριν την κρίση. Σκέφτομαι πως η εποχή της ευμάρειας εμπέδωσε, ανάμεσα σε άλλα, και την αρχή της ήσσονος προσπάθειας. Ίσως όμως η μικρότερη δυνατή προσπάθεια βρίσκεται στη φύση του ανθρώπου, στη φύση του ζωντανού πλάσματος. Αν μπορώ να κάνω κάτι κουνώντας μόνο το μικρό μου δαχτυλάκι, γιατί να κουνήσω ολόκληρο το χέρι; Από αυτή την άποψη ελπίζει κανείς στην κρίση, γιατί θα επαναφέρει την αρχή της προσπάθειας. Χωρίς προσπάθεια «ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων», όπως μαθαίναμε και στο σχολείο.
Έχουμε, τελικά, χρόνο και υπάρχουν τρόποι για να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα; 
Αν δεν έχουμε χρόνο, σημαίνει πως πάει, πεθάναμε. Αλλά ευτυχώς δεν έχουμε πεθάνει ακόμα. Ας το πάρουμε λοιπόν απόφαση πως έτσι όπως πορευόμασταν δεν μπορούμε να προχωρήσουμε άλλο και ας χρησιμοποιήσουμε επιτέλους την αρχή του «κοινού καλού» ως γνώμονα για τις συμπεριφορές μας.





«Και βέβαια,αλλάζει», Αγγέλα Καστρινάκη,εκδ.Κίχλη.

Η Μεταπολίτευση μέσα από τη ματιά ενός κοριτσιού.

Ανάμεσα σε βιογραφία και προσωπική μαρτυρία και με κεντρική ηρωίδα την Ειρήνη,που είναι και δεν είναι η ίδια συγγραφέας, κινείται το Αφήγημα για τη Ματαπολίτευση της Αγγέλας Καστρινάκη.

Στα εφτά κεφάλαια του βιβλίου και στις 250 του σελίδες,ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός του κλίματος της εποχής σε πολιτικό,πολιτισμικό και ηθογραφικό επίπεδο.

Η ιστορία ξεκινά από το 1973με το κεφάλαιο «Το τέλος της Δικτατορίας» και την Ειρήνη να είναι 13 ετών.Περιγραφές από το προαύλιο του σχολείου ,τις φιλίες ,τα αναγνώσματα,το ντύσιμο της εποχής ,την επιστράτευση ,συνεχίζει στην «πρώτη χρονιά της Μεταπολίτευσης»,1974-75,την ενωμένη αριστερά,τις προκηρύξεις το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς»,περνά στο «Μαθητικό κίνημα»(1975-76) ,τη «Χρονιά των αποφθεγμάτων»(1976-77)και το «Προεκλογικό καλοκαίρι»,συνεχίζει με τη «Χρονιά της ήττας»,(1977-78) και φτάνει ως το 1979 με το κεφάλαιο «Απόπειρα συγκρότησης».

Με νοσταλγία και αγάπη , η Αγγέλα Καστρινάκη μιλά για την εποχή που«νομίζαμε ότι θα αλλάζαμε τα πάντα»,ελπίζει ότι τα νεότερα παιδιά θα εισπράξουν από την ανάγνωση του βιβλίου την αξία της συλλογικότητας και την πεποίθηση ότι η αλλαγή στη ζωή μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εμάς τους ίδιους,ενώ αναγνωρίζει ότι η γενιά εκείνη δικαιώθηκε μόνο στο ότι επιβεβαιώθηκαν οι χειρότερες προβλέψεις που έφεραν τη χώρα στην σημερινή της κατάσταση.

Με την πεποίθηση ότι οι νέοι της εποχής εκείνης μπορούσαν να ασχοληθούν,χάρη στην πληθωρική παρουσία της πολιτικής,με κάτι πέρα από τον εαυτό τους,διαποτισμένοι από τις ιδέες της ελεύθερης σκέψης ,της δημιουργικής αμφιβολίας και του ορθού λόγου αλλά και με μαρτυρίες νέων της εποχής που έζησαν σε διαφορετικό κοινωνικό πλαίσιο από την ηρωίδα,δίνει το προσωπικό της στίγμα,αλλά και μια αντικειμενική και αντιπροσωπευτική ματιά για την περίοδο της Μεταπολίτευσης.

Ένα εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο,που αφήνει αίσθημα όχι μόνο προβληματισμού,αλλά κυρίως αισιοδοξίας ότι έχουμε το χρόνο να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα,αρκεί να αλλάξουμε πορεία,καταρχήν εντός μας....

Χαριτίνη Μαλισσόβα
3/9/14


Βιογραφικό
Η Αγγέλα Καστρινάκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σήμερα διδάσκει νεότερη λογοτεχνία στο Φιλολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 1990 εξέδωσε την πρώτη της συλλογή διηγημάτων, "Φιλοξενούμενη", από τις εκδόσεις της Εστίας. Ακολούθησαν οι συλλογές διηγημάτων "Εκδρομές με φίλες", Εστία, 1993, "Τα όρια της ζεστασιάς", Πόλις, 1999, "Εκδοχές της Πηνελόπης", Πόλις, 2002, καθώς και το μυθιστόρημα "Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας", Ελληνικά Γράμματα, 2008. Κυρίαρχα θέματα της πεζογραφίας της είναι οι λεπτές ψυχολογικές αποχρώσεις στις σχέσεις των δύο φύλων, σε ό,τι αφορά τον έρωτα και τις προκλήσεις της πίστης και της απιστίας, από την οπτική γωνία των γυναικών -θέματα τα οποία χειρίζεται με χιούμορ, παρατηρητικότητα και μια ελαφρά ειρωνική διάθεση. Διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά, στα ιταλικά, στα γαλλικά και στα φινλανδικά. Η ερμηνευτική-ιστορική συμβολή της στη νεοελληνική λογοτεχνία, "Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950" (εκδ. Πόλις, 2005), τιμήθηκε με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής το 2006.








Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου