25 Οκτωβρίου 2015

  Μαρία Τοπάλη 





              "'Αν η Κρίση ως άνεμος μας απαλλάξει από τα ξερά φύλλα,
 τότε υπάρχει ελπίδα"


Έχω απολαύσει συχνά κείμενα και κριτικές της Μαρίας Τοπάλη στις Τέχνες της Καθημερινής κι έχω διαβάσει ποιήματά της στην Ποιητική αλλά και στις προηγούμενες συλλογές της.Το ποίημά της "οι Λέξεις μου"που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδ.Νεφέλη στάθηκε η αφορμή για τη σημερινή συζήτησή μας.
Πόσο πολιτικοποιημένη οφείλει να είναι σήμερα η ποίηση αλλά και πόσο οφείλουμε να μην χάσουμε το χιούμορ μας;
Πόσο σημαντικό είναι για έναν ποιητή να "συνομιλήσει" με τον αναγνώστη του και πόσο επίπονη είναι η πάλη με τις λέξεις;


"Οι λέξεις μου", ένα ποίημα με έντονο το στίγμα της εποχής μας, στο κέντρο της πρωτεύουσας, στην καρδιά της "πληγωμένης" Ελλάδας.. Πείτε μας  λίγα λόγια..

Εργάζομαι στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, κοντά στην Ομόνοια. Κάθε πρωί περπατώ το κέντρο για να φτάσω στη δουλειά. Παίρνω λεωφορείο, μετρό. Τα σημάδια της οικονομικής κρίσης αλλά και του διχασμού και της βίας έπληξαν έναν τόπο γεωγραφικό και ανθρώπινο, που άλλοτε τον ένιωθα να με φιλοξενεί, να με θρέφει, πραγματικά και συμβολικά. Η γραφή μου, άλλωστε, από το πρώτο μου κιόλας βιβλίο, το «Σερβίτσιο Τσαγιού»βρίσκεται σε έντονη, διαρκή αλληλεπίδραση με τόπουςΤώρα ο τόπος γύρω μου άλλαξε απότομα, εφιαλτικά. Βαδίζω καθημερινά μπροστά από πολλά ανθρώπινα και κτιριακά ερείπια. Η παλιά πραγματικότητα χάθηκε από τη μια μέρα στην άλλη, μαζί με τον Αττικόν και τη Στοά του Ορφέα. Στοίχειωσε. Στοίχειωσαν και κακοφόρμισαν και πολλές ανθρώπινες σχέσεις. Εκτός από το αυτονόητο πένθος για όλα αυτά, ένιωσα και τις μέχρι τώρα λέξεις να με εγκαταλείπουν. Να αδυνατούν να αφηγηθούν. Έκανα λοιπόν μια σχεδόν απελπισμένη προσπάθεια να δημιουργήσω κάτι «έγκυρο», να επιβεβαιώσω την αντοχή των λέξεων, δηλαδή της ποίησης, σε σχέση με ό,τι με περιβάλλει καθημερινά. 

"Ένα Ορατόριο για χορωδία και φωνές στο κέντρο της Αθήνας",είναι ο υπότιτλος-διευκρίνιση.
Το  Ορατόριο  έχει συγγένεια με την όπερα(ως προς τη δομή) ενώ διαφέρει ως προς την απουσία θεατρικής δράσης. Γιατί επιλέξατε αυτή τη μορφή;

Ένα άλλο στοιχείο που από την πρώτη στιγμή με ενδιαφέρει, όπως και οι τόποι, είναι το μουσικό θέατρο. Αγαπώ πολύ όλα τα είδη του, από την όπερα μέχρι το μιούζικαλ. Και την αρχαία τραγωδία σαν είδος μιούζικαλ τη φαντάζομαι. Είχα τη χαρά να δω τον «Χορό της Μεσαίας Τάξης», που έγραψα σαν μουσικο-θεατρικό έργο (κυκλοφόρησε το 2012 από τις εκδόσεις Οκτώ) να ανεβαίνει (εν μέρει) στη σκηνή στην παράσταση «Νέα Ελλάδα, the making off» σε μουσική Χ. Γωγιού και σκηνοθεσία Α. Ευκλείδη. Οι «Λέξεις» ανήκουν σε αυτή την προσπάθεια. Αλλά περισσότερο αποτυπώνουν περιηγητικά τις κομματιαστές φωνές του αθηναϊκού κέντρου, σαν ηχητικό ρεπορτάζ, και λιγότερο αφηγούνται μια ιστορία- εξού και το «Ορατόριο». Όμως, υπάρχουν πολλά «ξέφτια» επιμέρους ιστοριών στις φωνές του Ορατορίου μου, που νομίζω εύκολα θα αναγνωρίσει ο αναγνώστης….

Πόσο αναγκαία είναι σήμερα η πολιτικοποιημένη ποίηση;

Όσο, ακριβώς, αναγκαίοι είναι οι πολιτικοποιημένοι άνθρωποι: σήμερα ζούμε, ανάμεσα σε άλλα, και τις δραματικές συνέπειες της απο-πολιτικοποίησης των προηγούμενων δεκαετιών. Αυτό που αποκαλούμε «πολιτικοποιημένη ποίηση» είναι, στην πραγματικότητα, η ποίηση που γράφουν πολιτικοποιημένοι ποιητές. Ας σκεφθούμε, για παράδειγμα, τον Μπρεχτ, ή τον Αναγνωστάκη: Ζωές βουτηγμένες στην πολιτική, συνειδήσεις κυριευμένες από ιστορικά και κοινωνικά πάθη, δεν μπορεί να μην αποτυπωθούν ανάλογα στην ποιητική τους έκφραση. Ας δούμε όμως και την ίδια τη φόρμα της ποίησης ως μορφή πολιτικής πράξης, τη φόρμα, τον τρόπο, όχι το εν στενή εννοία «περιεχόμενο»: η επιλογή, πχ, της μοντερνιστικήςγραφής αντί ενός παραδοσιακού ποιητικού τρόπου από τον Σεφέρη είναι πράξη με σημαντικό πολιτικό και ταυτόχρονα καλλιτεχνικό βάρος. Ο τρόπος με τον οποίο τοποθετεί ο ποιητής τον εαυτό του μέσα σε μια παράδοση, έχει και πολιτικό περιεχόμενο. Η εκ μέρους του Καβάφη ποιητική πραγμάτευση της ομοφυλοφιλίας του, όπως έδειξε ο Δημήτρης Παπανικολάου στο βιβλίο του «Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η ποιητική της σεξουαλικότητας» (2014) είναι μια πράξη ποιητική και ταυτόχρονα βαθιά πολιτική. 
    
Με δεδομένη την οικονομική Κρίση που  εξαπλώνει τις ρίζες της σε όλα τα επίπεδα, διακρίνετε νέα δεδομένα που να μας παρηγορούν,να δίνουν  ελπίδα και -κυρίως -προοπτική βελτίωσης;

Το καλοκαίρι που μας πέρασε ένιωσα, θα πρέπει να παραδεχτώ, για πρώτη φορά στη ζωή μου την ελπίδα να χάνεται. Εδώ όμως, ακριβώς, ζητά κανείς τη βοήθεια της ποίησης, που μας φέρνει σε επαφή με τον εαυτό (αυτόν που χάνεται και εξευτελίζεται μέσα στη συνάφεια του κόσμου) αλλά και τη βοήθεια της ιστορίας, που μας θυμίζει απείρως δεινότερες στιγμές και περιόδους από αυτή που περνάμε τώρα. Αν η κρίση λειτουργήσει ως καθρέφτης για να δούμε τις παραμορφώσεις μας και ως άνεμος που θα μας απαλλάξει από τα ξερά φύλλα, αν μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε το στοιχειώδες και το ουσιώδες, τότε υπάρχει ελπίδα. Αυτό όμως προϋποθέτει ξεβόλεμα από βεβαιότητες και βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις. Όταν βλέπω ότι η κρίση γίνεται αφορμή για αυτό-οικτιρμό ή αυτό-μαστίγωμα (δυο εξίσου νοσηρές όψεις του ίδιου φαινομένου), για κυνήγι μαγισσών –φταίει πάντα κάποιος άλλος, εμείς ποτέ- τότε η ελπίδα μου γίνεται μια πολύ, πολύ τρεμουλιαστή φλογίτσα.  


Ποίηση και διαδίκτυο: Ποια τα υπέρ και τα κατά που έχετε εντοπίσει;

Αγαπώ το διαδίκτυο, όπως αγαπώ και τα λεξικά και τις εγκυκλοπαίδειες. Απλώς πρέπει να το χρησιμοποιεί κανείς σωστά- να κάτι που θα πρέπει να μαθαίνουν στο σχολείο τα παιδιά. Αν σκεφθούμε τώρα τι δυνατότητες παρέχει σε ποιητές και αναγνώστες, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι είναι ταυτόχρονα ένα θαυμάσιο αρχείο (σκεφθείτε, για παράδειγμα, το εξαιρετικό ψηφιοποιημένο «αρχείο Καβάφη») και μια απέραντη πλατφόρμα (διαδικτυακά περιοδικά και μπλογκς) που διασφαλίζουν δημοσίευση και συνέχεια, ακόμη και σε συνθήκες οικονομικής και, συνακόλουθα, εκδοτικής κρίσης.

Πόση συνάφεια έχουν η Κρίση αξιών και η  πολιτική Κρίση;

Ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι η οικονομική κρίση είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτική, και η πολιτική κρίση ανάγεται με τη σειρά της στις αξίες. Οι επιστημονικές μελέτες που βλέπουν σιγά-σιγά το φως της δημοσιότητας φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση. Γι’ αυτό άλλωστε και θεωρώ κρίσιμη την παρέμβαση στο πεδίο των αξιών. Μπορεί να μην αποδίδει άμεσους καρπούς, αλλά είναι θεμελιώδης. 

Πόσο σημαντικό είναι το χιούμορ στη ζωή μας;Πόσο "δυνάμεθα" και πόσο  "δικαιούμαστε" να το εντάσσουμε στη ζωή μας σήμερα;

Το χιούμορ είναι το απόλυτο οξυγόνο. Τίποτε δεν είναι περισσότερο και ριζικότερα αντίθετο στους κάθε λογής ολοκληρωτισμούς από το χιούμορ. Και, επίσης: δεν υπάρχει, για μένα τουλάχιστον, ίχνος γοητείας δίχως χιούμορ. Δεν μπορώ να νιώσω την παραμικρή έλξη για ανθρώπους που το στερούνται.  

Ως μητέρα, τι λέτε στα παιδιά σας για όσα συμβαίνουν και πώς σκιαγραφείτε το μέλλον τους ;

Ας είμαστε ειλικρινείς: σημασία έχει κυρίως το πώς είμαστε και τι κάνουμε, και όχι το τι λέμε. Το είπε κι ο Σαββόπουλος, «έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα». Τα παιδιά έχουν οξύευαίσθητο βλέμμα και καθαρή κρίση. Μας ζουν, μας βλέπουν, και βγάζουν τα συμπεράσματά τους. Μάλλον λοιπόν εγώ τα συμβουλεύομαι, παρά εκείνα εμένα. Αλλά όταν τα πράγματα ζορίζουν, τότε μνημονεύω J.KRowling: το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι η φαντασία και το δικαίωμα στην αποτυχία. 

Ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι λογοτέχνες;Ποιοι ποιητές κινητοποίησαν το δικό σας ταξίδι με τις λέξεις;

Λίστα δίχως τελειωμό: λατρεύω τις παραμυθούδες, την Πηνελόπη Δέλτα, τη Σέλμα Λάγκερλεφ. Με τον Ρίλκε συζώ εδώ και δεκαετίες. Σχέση ζωής είναι ο Στρατής Τσίρκας. Ο Σεφέρης και ο Καβάφης είναι δάσκαλοι. Αλλά φυσικά υπήρξαν χρόνια νεανικά παρέα με τους Γάλλους, ΜπωντλέρΦλωμπέρΡεμπώ. Ο Ζέμπαλντ, ο Άμος Οζ, είναι η απόδειξη ότι εξακολουθεί να γράφεται μεγάλη λογοτεχνία στις μέρες μας. Διαβάζω όμως με μεγάλη απόλαυση τους και τους σύγχρονους έλληνες και ελληνίδες ποιητές και ποιήτριες, γηραιούς αλλά και νεότατους, που επιφυλάσσουν διαρκώς ευχάριστες εκπλήξεις.   

Πόσο δύσκολο είναι να αποδοθούν με λέξεις-και μάλιστα σε ποιητική μορφή -τα συναισθήματα ή να μεταδοθεί η οπτική του ποιητή  στους "συνομιλητές"-αναγνώστες  του; Πόσο επίπονη είναι η συγγραφή ενός ποιήματος;

Γράφω δύσκολα, κρατώ για καιρό τα ποιήματα στο συρτάρι να «κρυώσουν», τα διορθώνω πολλές φορές, τα δίνω σε φίλους να τα σχολιάσουν. Διατηρώ συνήθως ένα μικρό μέρος από όσα γράφω, μεγάλο μέρος πάει στα σκουπίδια. Για να «πετύχει» το ποίημα χρειάζεται, νομίζω, άσκηση, πειθαρχία και….καλή στιγμή. Είναι σαν το αμπέλι. Να το δουλέψεις, όσο μπορείς, μα να είναι και η χρονιά καλή.



                                                Μαρία Τοπάλη,Οι λέξεις"μου(εκδ.Νεφέλη)

"Κομματιαστές φωνές στο κέντρο της πληγωμένης Ελλάδας"

Αποτυπώνοντας τις κομματιαστές φωνές στο κέντρο της πληγωμένης Αθήνας,η Μαρία Τοπάλη στις "Λέξεις" δίνει το στίγμα της εποχής μας.
Στην Ελλάδα της
οικονομικής,πολιτικής και ηθικής κρίσης,το "Ορατόριο για χορωδία και φωνές" αποδεικνύει ότι το κέντρο της Αθήνας  δεν είναι παρά ο πυρήνας αλλαγών,εξελίξεων και καταστάσεων εφάμιλλων σε όλη την Ελλάδα και δη στα αστικά κέντρα.
Με πολιτική χροιά,επιβαλλόμενη στη στην ποίηση τις μέρες που διάγουμε,ο αναγνώστης γίνεται συνομιλητής αλλά και μάρτυρας καταστάσεων που λίγο πολύ όλοι ζούμε και βλέπουμε καθημερινά .
Σε ένα εξαιρετικά καλαίσθητο βιβλίο όπου δίνεται ένα πραγματικά θεαματικό και εξίσου καλαίσθητο παιχνίδι με τις λέξεις,με αιχμηρό χιούμορ,με σαρκαστική και ενίοτε σκληρή ματιά αλλά και με έντονο το στοιχείο της μουσικότητας,
η Μαρία Τοπάλη,μέσα από την καλοδουλεμένη της ποιητική ματιά, αποδεικνύει πως η ποίηση ευαισθητοποιεί όχι αφοπλίζοντας,αλλά κινητοποιώντας μας.
Να γιατί χρειάζεται η ποίηση σε χαλεπούς καιρούς.!
Χαριτίνη Μαλισσόβα

Ι.

(διφωνία)
Αν πρόκειται στο δρόμο να τις βγάλω,
μόνο δεμένες με λουρί - αλλιώς θε ν' αποβάλω
Κάθε μια ώρα ειδικευμένα συνεργεία
σκουπίζουν με μανία σάπιες λέξεις
που σ' εμποδίζουνε να τρέξεις
(εναλλαγή φωνών)
Πάμε ξανά:
Οι λέξεις μου.
Ας πάρουμε τον διάδρομο του οίκτου. (Και πού 'σαι; Το νου σου, θέλω απ' όλα, ομοιοκαταληξίες, παρηχήσεις, τον πατέρα του και τη μάνα του)
-Εκεί να δεις!
(χορωδία)
Πάρε τη λέξη-σώμα και στηρίξου
να βαδίσεις πάνω της
στο κέντρο.
Η λέξη «κέντρο»
κυριολεκτικά
κακόφημη [...]

(Από την έκδοση)

Βιογραφικό 
Η Μαρία Τοπάλη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964.Είναι διδάκτωρ νομικής και ποιήτρια, σπούδασε νομικά στην Αθήνα και τη Φρανκφούρτη.Υπήρξε υπότροφος του ιδρύματος Daimler-Benz, ζει στην Αθήνα και εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Το πρώτο βιβλίο της (Σερβίτσιο Τσαγιού) δημοσιεύτηκε από τη Νεφέλη το 1999, το τελευταίο, «Οι Λέξεις μου», και πάλι από τη Νεφέλη, τον Μάιο του 2015. Γράφει βιβλιοκριτικές για την «Καθημερινή της Κυριακής» και είναι μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού «Ποιητική» ενώ δημοσιεύει τακτικά στο Φάρμακο [φρμκ] και σποραδικά σε άλλα έντυπα. Είναι παντρεμένη και έχει δύο παιδιά.  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου