26 Φεβρουαρίου 2017

Σοφία Κανταράκη:"Ο Παπαδιαμάντης είναι η απόλυτη αποτύπωση της διαχρονικής ελληνικής Ψυχής"

           Σοφία Κανταράκη 

"Ο Παπαδιαμάντης είναι η απόλυτη αποτύπωση της διαχρονικής ελληνικής Ψυχής"


Το βιβλίο της  με τίτλο "Κοινωνίας δρώμενα στον Παπαδιαμάντη" (Ήρα Εκδοτική) είναι η αφορμή της συζήτησής μας με τη συμπολίτισσα-με καταγωγή από τη Σκιάθο- εκπαιδευτικό Σόφη Κανταράκη.
Πρόκειται για μια καλογραμμένη μελέτη για το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,ένας ύμνος στο έργο του μεγάλου Σκιαθίτη συγγραφέα,ένα κίνητρο για να έρθει κάποιος σε επαφή με τη γραφή του κι ένα εγχειρίδιο για αναγνώστες και εκπαιδευτικούς.
Το βιβλίο της Σόφης Κανταράκη θα παρουσιαστεί  την 1η  Μαρτίου,στην Ελληνογαλλική Σχολή Άγ.Ιωσήφ,στις 6.30 το απόγευμα.


Το βιβλίο σας με τίτλο "Κοινωνίας δρώμενα στον Παπαδιαμάντη"  που θέτει "ζητήματα κοινωνικού και εκπαιδευτικού προβληματισμού", όπως αναφέρεται στον  υπότιτλο, περιλαμβάνει δοκίμια με άξονα το έργο του. Πείτε μας λίγα λόγια.

 

Καταρχάς, επιτρέψτε μου, κα Μαλισσόβα, να σας ευχαριστήσω για τη θέρμη του λόγου σας και την εγκαρδιότητα με την οποία προσεγγίσατε τη μελέτη μου, διαπιστώνοντας το δημοσιογραφικό σας ήθος και την καλλιέργεια της ψυχής σας, καθώς η γραφή του Παπαδιαμάντη μεταλαμπαδεύεται, όταν η ψυχή μας είναι δεκτική στις αξίες του. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιμελητή του βιβλίου κο Γιώργο Κοντομήτρο για την αγαστή συνεργασία που είχαμε, τον κο Κώστα Λιάπη, αλλά και την εκδότρια μου Μαρία Αρφέ.

Στο βιβλίο αυτό, λοιπόν, περιλαμβάνονται επιλεγμένα αποσπάσματα από τα Άπαντα του πεζογράφου (4 τόμοι, εκδόσεις Δόμος) όπου αναλύεται η επίκαιρη κοινωνικό-πολιτική τους διάσταση. Θεώρησα ότι η ψηλάφηση και η ενασχόληση με συγκεκριμένα αποσπάσματα μπορεί να λειτουργήσει ως λογοτεχνικό δέλεαρ για όποιον δεν είχε μέχρι πρότινος συνειδητοποιήσει το μεγαλείο της γραφής του πεζογράφου. Μέσα από τη μελέτη αυτή ουσιαστικά περιδιαβαίνει ο αναγνώστης το έργο του Παπαδιαμάντη και οσφραίνεται το άρωμά του. Αφουγκράζεται,για παράδειγμα,το πολιτικό κλίμα της μακρινής εκείνης εποχής, αλλά στην ουσία νιώθει ότι βιώνει ακριβώς την ίδια ζοφερή κατάσταση. Η κλασική συμπεριφορά των πολιτευτών, τα ρουσφέτια, η ψηφοθηρία, τα δάνεια.. Πέρα όμως από τα απαράλλακτα πολιτικά δρώμενα, σχολιάζονται οι γυναίκες, ο πολιτικός γάμος, οι αφύσικες κατάρες μιας μάνας στο παιδί της, μα, πάνω από όλα, η αγάπη του πεζογράφου για τη φύση που για μένα γίνεται αρωγός στην εκπαίδευση.  

 


Η μελέτη  και η συγγραφή ενός βιβλίου για έναν κορυφαίο άνθρωπο  των γραμμάτων,όπως είναι ο Αλ.Παπαδιαμάντης, απαιτεί και χρόνο. Πόσο καιρό χρειαστήκατε για να συλλέξετε το υλικό του ανά χείρας βιβλίου;

 

Είναι αλήθεια ότι οι απαιτήσεις μιας τέτοιας μελέτης είναι μεγάλες. Η συγκέντρωση των αποσπασμάτων από όλο το έργο έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια και συνεχίζεται για την έκδοση του Β΄ Μέρους. Εδώ θα πρέπει να ευχαριστήσω και τον δημοσιογράφο σας Δημήτρη Ράλλη, ο οποίος με παρότρυνε πάντα να συγγράφω άρθρα και μελέτες , γεγονός που με κρατούσε σε ερευνητική εγρήγορση. Η μελέτη του Παπαδιαμάντη για μένα δεν σταματά ποτέ.

 

Η γυναίκα, η μητέρα, η φύση, η οικολογία,η πολιτική, η καθημερινότητα, είναι κάποια από τα θέματα των δοκιμίων  του βιβλίου σας, μέσα από τα οποία με έκπληξη διαπιστώνουμε τη διαχρονική αξία του έργου του Παπαδιαμάντη. Αυτή η διαχρονικότητα αποτέλεσε κίνητρο για να ασχοληθείτε με το έργο του;

 

Εκτός από την ίδια σκιαθίτικη φλέβα που μας ενώνει και την ιστορικό-φιλολογική μου περιέργεια, η διαχρονικότητα του, το πηγαίο συγγραφικό του χιούμορ, η αυθεντικότητα του και η αφή του καθημερινού γίγνεσθαι ήταν για μένα η αφόρμηση για να ταξιδέψω στα συγγραφικά του μονοπάτια, αλλά κυρίως να προσπαθήσω να τον εντάξω αβίαστα στο σχολικό περιβάλλον ώστε να τον αγαπήσουν οι μαθητές μου. Και θεωρώ ότι το έχω πετύχει, αφού δεν υπάρχει μαθητής μου που να μην τον έχει σχολιάσει θετικά.

 

 Ο συνήθης τρόπος παρουσίασης του Παπαδιαμάντη στους μαθητές είναι ο σοβαρός, επιβλητικός ασκητής λόγιος.Πόσο αδικεί το εύρος του η μονόπλευρη αυτή εικόνα;

 

Αν παρουσιάσεις τον Παπαδιαμάντη κατά αυτόν τον τρόπο, εκτός του ότι τον αδικείς, έχεις χάσει το παιχνίδι. Για να τον διδάξεις στους μαθητές πρέπει πρώτα από όλα να τον αγαπάς ο ίδιος, έτσι ώστε να επιτρέπεις στη μαγεία της πένας του να διαταράσσει τη μονοτονία της εκπαιδευτικής  ρουτίνας. Για μένα είναι ένας ποιητής που εκφράζεται με τον πεζό λόγο, για τους μαθητές, αν δεν τους πείσεις συνειδητά, γίνεται άλλο ένα βαρετό κείμενο. Όπως αναφέρω και στο βιβλίο απαιτείται μία σχέση μυσταγωγική, παραγωγική, δημιουργική και γιατί όχι φαντασιακή, ώστε να εφοδιασθεί ο μαθητής με την παπαδιαμαντική ψυχική πανοπλία.

 

 Με ποιο έργο του θα συστήνατε να ξεκινήσει κάποιος την ανάγνωση των βιβλίων του Παπαδιαμάντη;

 

Δύσκολη η επιλογή. Θεωρώ, όμως, ότι αντιπροσωπευτικό δείγμα της γραφής του είναι το διήγημα «Η Φόνισσα», ως κορυφαίο ψυχογράφημα της ανθρώπινης υπόστασης και ειδικότερα της γυναικείας ψυχοσύνθεσης.Αντιλαμβάνεσαι καταστάσεις στις οποίες «ψιλώνει ο νους» και αδυνατεί να συλλάβει τη διασάλευση της καθεστηκυίας τάξηςΑπελπισία, απόγνωση και αδιέξοδα δεν αφήνουν τον άνθρωπο να βρει τη γαλήνη του.  

 

Ως εκπαιδευτικός, ποια θεωρείτε ότι είναι η κατάλληλη ηλικία για να προσεγγίσει ένας μαθητής το έργο του Παπαδιαμάντη;

 

Υπάρχουν διηγήματα, όπως το «ΓουτούΓουπατού» που μπορούν να διαβάσουν ακόμη και οι μαθητές του Δημοτικού. Αντιλαμβάνομαι ότι θα υπάρχουν και λέξεις άγνωστες, δυσανάγνωστες, αλλά το αποτέλεσμα θα δικαιώσει την προσπάθεια. Ας βοηθήσουν και οι γονείς σε αυτό και το σχολείο. Το χιούμορ και τα μηνύματα ζωής που θα εισπράξουν οι μικροί αναγνώστες αποτελούν το μέγιστο όφελος για την ψυχή τους. Γιατί ο Παπαδιαμάντης είναι η ψυχή μας και οφείλουμε να το διατυμπανίζουμε στα παιδιά μας σε μια κοινωνία που δεν έχει πια υγιή πρότυπα για να πορευτεί.

 

Η γλώσσα των κειμένων του Παπαδιαμάντη αποτελεί άλλοθι πολλών εκπαιδευτικών να μην τον διδάσκουν και για τους μαθητές να αδιαφορούν. Στο βιβλίο σας προτείνετε τρόπους προσέγγισής των κειμένων του. Θέλετε να μας πείτε;

 

Πόσο δίκιο έχετε! Είναι όντως το άλλοθι όσων υποτιμούν εκπαιδευτικά το έργο του Παπαδιαμάντη. Στο βιβλίο μου αναφέρομαι αναλυτικά σε τρόπους προσέγγισης του έργου ακόμη και σε διασύνδεση του με τα περιβαλλοντικά προγράμματα.  Αναφέρομαι στην οπτικοακουστική οικολογία και τη δύναμη των περιγραφών του. Άλλωστε, η δύναμη της περιγραφής και των εικόνων είναι αναμφίβολα η δύναμη της γραφής του Παπαδιαμάντη, ο τρόπος που τις χειρίζεται και τις αντιλαμβάνεται, μεταδίδοντας σε μας μια απτή πραγματικότητα. Φυσιολατρικές περιγραφές με προσωποποιημένα άψυχα όντα υποκλίνονται στην αναγνωστική πορεία, χαρτογραφώντας έναν κόσμο με μαρκαρισμένη την κάθε του λεπτομέρεια.Μέσα από τις διαδρομές στα παπαδιαμαντικά μονοπάτια είναι βέβαιο ότι οξύνεται και παράλληλα διευρύνεται η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών και μέσω της αναγνωστικής τους περιπλάνησης επιτυγχάνεται παράλληλα η αισθητική απόλαυση, ασκώντας μια ιδιαίτερη επιρροή στη σκέψη των μαθητών και στον ευαίσθητο συναισθηματικό τους κόσμο.

 

Ξεχωρίζετε κάποιο από τα βιβλία του περισσότερο και ,αν ναι , για ποιον λόγο;


Λατρεύω και διδάσκω πάντα στους μαθητές μου το διήγημα «Στο Μέγα Γιαλό» ως εισαγωγικό δείγμα της φυσιολατρίας του, ως εγκώμιο στη δύναμη των στοιχείων της φύσης και ως μήνυμα δημιουργικής εικονιστικής παρέμβασης. Δεν μπορώ παρόλα αυτά να μην αναφέρω το διήγημα «Ο Ρεμβασμός του Δεκαπενταύγουστου» ως κεφαλαιώδους σημασίας για την τεχνική του αρτιότητα, την πλήρη και ακέραια διατύπωση αλλά και την καλλιτεχνική του ευαισθησία.

 

Ετοιμάζετε και Β´ μέρος ;Η θεματολογία θα είναι ανάλογη;

 

Το Β΄ μέρος περιλαμβάνει εξίσου θέματα κοινωνικά, όπως τα ναρκωτικά, τα παιδιά και η αναπηρία, η εκκλησία, και φυσικά ένα μεγάλο μέρος είναι αφιερωμένο στην  εκπαίδευση,στον κόσμο και το περιβάλλον των μαθητών,που λειτουργούν πρωταγωνιστικά στα σχολεία της εποχής εκείνης. Υπάρχουν στοιχεία που ειλικρινά θα αφήσουν άναυδους τους αναγνώστες. Οπότε, εν αναμονή του Β´ βιβλίου..

 

 

"Τον Παπαδιαμάντη απλώς τον αισθάνεσαι", γράφετε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Πόσο επαρκής αναγνώστης πρέπει να είναι κάποιος για να "αισθανθεί" τον Παπαδιαμάντη;

 

Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι επαρκής αναγνώστης, για να τον αισθανθείΑυτό είναι και το μυστικό της τέχνης του. Η δύναμη της πένας του είναι τόσο διαπεραστική που καταφέρνει, αν της ανοίξεις την πόρτα του νου, να εισβάλει στον εσωτερικό σου κόσμο, να εισχωρήσει νοερά μέσα σου και να σε ταξιδέψει, να σε κάνει να νιώσεις τους διαλόγους των πρωταγωνιστών, να δεις την ενσάρκωση των άψυχων όντων, να μιλήσεις με τις Ρωμιές του και να απολαύσεις το μεγαλείο κάθε σπιθαμής της ελληνικής γης που απλά σε συνεπαίρνει. Ο Παπαδιαμάντης είναι η απόλυτη αποτύπωση της διαχρονικής ελληνικής Ψυχής. Είναι το χθες, το σήμερα, το αύριο, είναι απλά το εμείς.