30 Απριλίου 2017

Ευάγγελος Αυδίκος: "Η γνώση και η κατανόηση απομακρύνουν από τον φανατισμό."

             Ευάγγελος Αυδίκος


 "Η γνώση και η κατανόηση απομακρύνουν από τον φανατισμό."


Το βιβλίο του Καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας κυρίου Ευάγγελου Αυδίκου,  Οι τελευταίες πεντάρες" ,που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και παρουσιάστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία την περασμένη Τετάρτη στο Αμφιθέατρο του τμήματος Οικονομικών Επιστημών  του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας είναι η αφορμή της σημερινής συζήτησής μας.

Ο κύριος Αυδίκος εξηγεί πόσο μας αφορά σήμερα η περίοδος του Εμφυλίου και πόσο σημαντικό είναι να διαφυλάξουμε την ιστορική μνήμη και να την περάσουμε ορθά στις σχολικές και πανεπιστημιακές τάξεις,πόσο η λογοτεχνία  μπορεί να έχει θεραπευτική δράση στις πληγές του παρελθόντος αλλά και  πόσο το συγκεκριμένο μυθιστόρημα ,που έχει αφετηρία ένα ιστορικό γεγονός του παρελθόντος, μπορεί να  συνομιλεί με το παρόν της κρίσης.

 



"Οι τελευταίες πεντάρες",εκδ.Ταξιδευτής ,το τέταρτο κατά σειρά βιβλίο σας,με άξονα τον εμφύλιο πόλεμο στην ιδιαίτερη πατρίδα σας,την Πρέβεζα.Πείτε μας λίγα λόγια.

 

Αφετηρία του μυθιστορήματος είναι ένα τραγικό ιστορικό γεγονός, που συνέβη τον Σεπτέμβριο του 1944 στην Πρέβεζα. Πρόκειται για μια πράξη της προ-εμφυλιακής βίας, μια και η κύρια φάση του  Εμφυλίου άρχισε αργότερα. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της πόλης , στις 14 εκείνου του μήνα, με την είσοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη που εγκαταστάθηκαν σε καίρια σημεία. Αμέσως μετά, φτάνει στην πόλη ένα τάγμα του ΕΔΕΣ , της άλλης αντιστασιακής ομάδας, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Δημήτρη Γαλάνη. Από την πρώτη στιγμή υπήρχε καχυποψία και ενδεχομένως επικράτησαν άλλες σκέψεις. Η συμφωνία για κοινό εορτασμό της απελευθέρωσης δεν τηρείται και ο ΕΔΕΣ ειδοποιεί τους προσκείμενους σ’ αυτόν πολίτες να αναζητήσουν καταφύγιο, από πιθανολογούμενη επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον τους, στην έδρα του Τάγματος, το κάστρο του Παντοκράτορα. Τελικά, άρχισαν οι εχθροπραξίες, ενώ παράλληλα ο ΕΔΕΣ προέβη σε συλλήψεις εκατοντάδων πολιτών και σε επίθεση στο Γυμνάσιο της πόλης, όπου είχε στρατοπεδεύσει η Υποδειγματική ΕΠΟΝ. Στο τέλος οι 14 Επονίτες συλλαμβάνονται και εκτελούνται στις 23 Σεπτεμβρίου , μαζί με 34 άλλους πολίτες.

   Αφετηρία του μυθιστορήματος είναι το ιστορικό γεγονός. Πρόθεσή του είναι να μιλήσει για την τραγωδία της εμφύλιας βίας και των πολλαπλών επιπτώσεων στις κοινωνικές σχέσεις. Ταυτόχρονα, εστιάζει στη συζήτηση για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός. Σιωπούμε; Το βγάζουμε έξω από τον δημόσιο διάλογο από φόβο μήπως ερεθίσουμε τις πληγές; Θέτουμε το δάχτυλο επί τον τύπον των ήλων;

   Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που οργανώνουνε το μυθιστόρημα. Το ιστορικό γεγονός είναι η πρόφαση. Για τον λόγο αυτό, εβδομήντα χρόνια μετά, ο Σπυρίδων, ο Άγγλος αρραβωνιαστικός της Νίκης, εγγονής ενός θύματος επισκέπτεται την πόλη υλοποιώντας την επιθυμία της αγαπημένης του να αποκατασταθεί η μνήμη του αδερφοπαππού της.Αυτή η επίσκεψη αποτελεί την αφορμή να ανασυρθούν οι μνήμες, να αποκαλυφθούν οι πληγές. Να έρθουν στο φως ένοχα μυστικά και να γίνει γνωστή η ζωή τσακισμένων ανθρώπων. Ζωές που δεν είναι μοναδικές αλλά μπορούν να συναντηθούν σε κάθε τόπο της χώρας. Από τη μια και από την άλλη πλευρά.

 

Σε ποιο βαθμό το μυθιστόρημά σας βασίζεται σε πραγματικά πρόσωπα;

 

Το μυθιστόρημα αντλεί το υλικό από υπαρκτούς πρωταγωνιστές αλλά και από την ατμόσφαιρα που επικρατούσε εκείνη την περίοδο. Όμως, τα πρόσωπα δεν είναι απεικόνιση συγκεκριμένων προσώπων. Δημιουργούνται νέα πρόσωπα που εκφράζουν την εποχή, που συγκροτούνται από πτυχές κάποιων πραγματικών. Συνεπώς, αυτό που κυριαρχεί είναι η μυθοπλασία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Περικλή Κοντοπόδαρου, που ανοίγει την ιστορία. Είναι προϊόν μυθοπλασίας, καθώς δεν διασώθηκε κανένας από τους Επονίτες. Με τον τρόπο αυτό, υπογραμμίζεται, εξαρχής, η μετακίνηση από τον χώρο του ιστορικού γεγονότος στον μύθο. Η ιστορία ως γεγονός αλλά και ως πλαίσιο υπηρετεί τη μυθοπλασία και την ανάδειξη των όσων συνέβησαν σε τραγωδία, με όρους οντολογικούς.

 

"Οι τελευταίες πεντάρες",ο τίτλος που επιλέξατε, είναι οι τελευταίοι απόηχοι της περιόδου του Εμφυλίου στη νέα γενιά ;

 

Τι είναι οι πεντάρες; Είναι νομίσματα μεταλλικά(δίφραγκα, εικοσάρικα) που χρησιμοποιούνταν στο πιτς(στριφτό), ένα παιχνίδι τζογαρίσματος που παιζόταν στην Πρέβεζα ως και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Το πιτς είναι ένα από τα πάθη του Ξηγημένου. Ο τίτλος λοιπόν έχει πολλαπλά σημαινόμενα. Είναι οι τελευταίες πεντάρες για τον Ξηγημένο, για πολλούς από τους ήρωες, για όσα πλήγωσαν τη χώρα. Ενδεχομένως μπορεί να είναι και το τέλος μιας εποχής.

 

Τι σας ώθησε να γράψετε ένα βιβλίο για τον εμφύλιο την εποχή που βιώνουμε την οικονομική κρίση;

 

Νομίζω πως είναι η πιο κατάλληλη εποχή να συζητήσουμε με παρρησία για τον Εμφύλιο. Παρόλο που η Εθνική Αντίσταση αναγνωρίστηκε το 1984, οι πληγές του Εμφυλίου επανέρχονται με αφορμή την κρίση. Υπενθυμίζω την ένταση που προκλήθηκε με αφορμή την τιμητική εκδήλωση για τον Μπελογιάννη. Σ’ αυτό το κλίμα η λογοτεχνία έχει την ευθύνη αλλά και τη δυνατότητα να μιλήσει με τρόπο που θα κατανοεί και θα αναδείξει την τραγικότητα της εμφύλιας βίας. Που θα μιλήσει για την ανάγκη να θεραπεύσουμε τις πληγές. Να κοιτάξουμε κατάματα το παρελθόν. Τις ευθύνες  για όσα έγιναν που δίχασαν την Ελλάδα για μισόν αιώνα. Η μισή σχεδόν Ελλάδα περιθωριοποιήθηκε. Θεωρήθηκε πως δεν έχει τα προσόντα να ενταχθεί στον εθνικό κορμό. Επικράτησαν λογικές υποταγής στην πολιτική εξουσία με πολιορκητικό κριό το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Όλες αυτές οι παθογένειες διογκώθηκαν. Επικράτησε η λογική της στρουθοκαμήλου, που μας έμαθε να βάζουμε τα προβλήματα και τις πληγές κάτω από το χαλί. Εκ του αποτελέσματος αντιλαμβανόμαστε πόσο επιβλαβής ήταν αυτή η στάση. Η λογοτεχνία μπορεί να μιλήσει για όσα μας πληγώνουν. Έτσι, το μυθιστόρημά μου έχει αφετηρία ένα ιστορικό γεγονός του παρελθόντος αλλά συνομιλεί με το παρόν της κρίσης.

 

Η περίοδος του Εμφυλίου έχει περάσει στην ιστορία,αυτή που διδάσκεται στα σχολεία.Θεωρείτε ότι διδάσκεται στις σωστές της διαστάσεις;

 

Νομίζω πως χρειάζεται να είμαστε πιο τολμηροί στην ένταξη της δεκαετίας του 1940, ιδίως του Εμφυλίου, στο μάθημα της ιστορίας. Βούληση χρειάζεται. Τρόποι θα βρεθούν. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η κατανόηση των επιπτώσεων στη διαμόρφωση ταυτότητας πολίτη στις νεότερες γενιές. Απαιτείται θαρραλέα προσέγγιση του Εμφυλίου. Να μάθουν τα παιδιά τη σύγχρονη ιστορία, ώστε να μπορέσουν να αξιολογήσουν, να κρίνουν και να λάβουν θέση στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Η ατολμία και οι φοβίες για όξυνση των πολιτικών παθών δεν έχουν βάση. Η γνώση και η κατανόηση απομακρύνουν από τον φανατισμό. Δημιουργούν προϋποθέσεις κατανόησης και συνεννόησης, που αποτελούν βασικά στοιχεία για τη λειτουργία μιας Δημοκρατίας. Ακόμη, μπορεί να συμβάλλουν στην εμπέδωση  το αίσθημα  εμπιστοσύνης στις κοινωνικές σχέσεις αλλά και στη σχέση πολίτη και πολιτικών και πολιτειακών παραγόντων.

 

Στο εξώφυλλο του βιβλίου βρίσκεται ένας νέος άνδρας που φαίνεται ότι κλαίει. Είναι μεγάλο το βάρος όσων κληροδότησαν οι πρωταγωνιστές της ζοφερής εκείνης περιόδου;

 

Αναμφίβολα. Αρκεί να ρίξει κάποιος , έστω και μια ματιά, στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας. Ο νέος δεν κλαίει. Βρίσκεται , όμως, σε κατάσταση απόγνωσης. Αμηχανίας. Μετά από  σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου βρισκόμαστε σε μια δύσκολη θέση. Καταφέραμε να δημιουργήσουμε ένα εφιαλτικό τοπίο για τις νεότερες γενιές. Τους κληροδοτούμε έναν κόσμο που δεν μπορεί να προκαλέσει αισιοδοξία. Ταυτόχρονα, η εικόνα του νέου αποπνέει περισυλλογή. Είναι άκρως αναγκαία, ώστε όλοι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Και σ’ αυτόν τον νέο κόσμο οι νέοι θα πρέπει να έχουν τη θέση του οδηγού.

 

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η χρήση της ντοπιολαλιάς που χρησιμοποιούν οι ήρωές σας.Πέρασαν χρόνια για να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό  είναι να διαφυλάξουμε τις τοπικές διαλέκτους.Θέλετε να μας πείτε την άποψή σας;

 

Έχετε δίκιο. Γενικότερα, ο τοπικός πολιτισμός απαξιώθηκε μεταπολεμικά. Ωστόσο, η ντοπιολαλιά έχει και αφηγηματικές αναφορές. Η συγκεκριμένη επιλογή για την αφηγηματική οργάνωση του μυθιστορήματος επέβαλε την ντοπιολαλιά, ώστε να υπάρχει το στοιχείο του ρεαλισμού. Θα ήταν καρικατούρες οι λαϊκοί ήρωες αν χρησιμοποιούσαν στον δικό τους λόγο την αστική δημοτική.

 

"Η πληγή γίνεται τυφλό μίσος που σκιάζει τη λογική και απελευθερώνει τα πιο επιθετικά ένστικτα" ,αναφέρετε χαρακτηριστικά.Ενώ λίγο πιο πάνω λέτε:(δια στόματος ήρωά σας):"Η αγάπη καταλύει τον εγωκεντρισμό",Θεωρώ ότι οι φράσεις αυτές συνοψίζουν και την πρόθεσή  σας να καταθέσετε στους αναγνώστες το ανά χείρας βιβλίο σας.Πόσο συμφωνείτε ;

 

Σας ευχαριστώ για την επισήμανση. Η πληγή που κακοφορμίζει γεννά αισθήματα αρνητικά. Το έχουμε βιώσει. Η λογοτεχνία μπορεί  να πραγματευτεί με διαφορετικό τρόπο τις πληγές. Να τις θεραπεύσει. Και σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι σημαντικός ο ρόλος της αγάπης, που έρχεται από την κατανόηση πως όλοι οι άνθρωποι έχουν το ίδιο δικαίωμα στη ζωή. Πως ο πόνος για την απώλεια είναι ίδιος, πέρα από πολιτικές πεποιθήσεις.

 

Ως Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας πόσο ενδιαφέρον δείχνουν οι νέοι φοιτητές σε σχέση με το μάθημα της Ιστορίας;

 

Οι νέοι έχουν πάντοτε ενδιαφέρον για την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Δυστυχώς, οι εξετάσεις έχουν εγκλωβίσει τη σχέση αυτή σ’ έναν φορμαλισμό. Στο Τμήμα που υπηρετώ γίνεται σοβαρή προσπάθεια για μια δημιουργική σχέση με όλα αυτά, με αποτέλεσμα να αναδιατάσσεται η σχέση των παιδιών με την ιστορία.

 

Είναι η ιστορική μνήμη πολύτιμο εφόδιο  για τους νέους ανθρώπους ;

 

Η μνήμη είναι σαν το λογισμικό στην τεχνολογία. Η πορεία στη ζωή αλλά και ο συναισθηματικός κόσμος εξαρτώνται από τις μνήμες που φορτώνονται στο λογισμικό των νέων.